Builum Inquiry Commission tia kan hriat hi P&E Department Notification No.B.18015/4/2000-P&E ni 19, June, 2009 siam a ni a. He thuchhuah ang hian Commission hian inquiry thu leh hlaah a duh angin a kalpui thei tura mat a ni a, inquiry hnathawhah CM Court thuneihna a hian bawk a.

Commission hian inquiry hna a thawhnaah Commission of Inquiry Act, 1952-te, Commissions of Inquiry (Central) Rules, 1972 leh The Oaths Act, 1969 ten tihdan tur an ruahman angin hna a thawk a. Commission-in thu zawhfiah atana a kohte chu chhechhamtir vek an ni a. Thusawi zawng zawngte pawh video hmanga thlala-in an thusawite pawh dah vek a ni a. An thusawite pawh a tlangpui ziaka a sawituin a chhiar hnuah a signed leh vek thin a ni. Chumi hnuah Daily Order Sheet-ah ziahluh leh vek a ni.

Inquiry Commission member-te chu S.L. Sailova (Chairman), HI. Parthasarathy, Chief Engineer, P&E leh C. Thanchhuma, D.C, Aizawl te an ni a. Aizawl DC hi thlak a ni a, Lalhmangaiha, Director, Revenue dah a ni leh a. Ani pawh hi hun engemaw chen a thawh hnuin Commission member a nihna tihtawp a ni leh a. Chumi hnuah member pahnih la awmten a tawp thlengin an hna an chhunzawm ta a ni.

Sorkar Notification-in Builum Inquiry Commission (BIC) ti tura a tihte chu (a) Land Acquisition Act, 1894 hmanga Serlui ‘B’ tuikhuahin a chim tur ram laksak hi a dik tawk em, (b) lo leh rama 474 zangna dawmna pekdan kalhmang a dik tawk em, (c) ram neitute hnena zangna dawmna pek baka Forest Ministry, Government of India hnena NPV pek fo hi a tuj em, (d) chhungkaw 24 leh naupang 35 Builum khuaa chengte chungah human rights namnul a ni em, (e) thil dik lo tih vanga Sorkar hlohna emaw, mimal dik lo taka duhsak hleihluakna emaw a awm em, tih leh (f) heng a chung amite hi BIC in report pek bakah tha zawka thil a kal theihna tura rawtna siam, tihte an ni.

BIC harsatna ber pakhat chu ram enkawltute zangna dawmna pek dan chungchang a fel tawk emaw, fel hlel emaw a hmun leh ram ngeia endik a theih tawh lova. January, 2009 atangin tui tlintir hna, Power Department-in a tan a. Ni 19.6.2009 hian BIC order chhuah a ni a. Hemi ni hian meter 54 a sang tuiin a chim tawh a. Fur a ni a, nitin a chim chho zel bawk a. A la chim loh ram awmchhun endik turin Sub-Committee din a ni a. He Sub-Committee hian GPS hmangin ram chimchin tur leh chim loh tur chungchanga inhnialna awmte chu endik a ni.

A tir phat atangin BIC chuan mipui hnen atangin lungawi lohna emaw rawtna emaw an sawi duh apiang thlen tura ngen an ni a. Lehkha 90 dawnte bakah chanchinbu thenkhata thil diklo tarlante pawh a theih ang anga endik an ni a. Hming ziakloh pawh nisela, ngun taka bawhzui tho an ni. Heng mite leh lo neitute zawng zawng hi BIC hmaa inlan tura koh vek an ni a. Mi 113 an inlan a. Heng bakah officer leh official thenkhat, Inquiry hnaa min pui thei tur nia hriatte pawh koh an ni. Thenkhat chu vawihnih aia tarn koh pawh an awm. Ram neitu engemaw zat boral tawhte an ni a, thenkhat chu upat vang leh thatloh vanga lo kal thei lo te an ni a. An chhung hnai, an ram chanchin hriate sawisak phal a ni a, mi pakhatin huan leh lo panga aia tarn chungchang rawn sawite an awm bawk a ni. Officer inlante zinga a senior zualte chu Chief Conservator of Forest-te, Engineer-in-Chief (Power) te, Director, Revenue te, Director, Soil & Water Conservation te an ni.

Zangnadawmna pawisa pek zawng zawng hi belhkawmin Rs 3,34,05,488/- a ni a. Hei hi zangnadawmna pek tarn avanga Power man a san lutuk loh nan a tihhniam a nih hnu a ni a. Heng zinga pawisa senna sang zual deuhte chu :

1. Teak kung 1,89,309      -      Compensation Rs 147,91,065/-
2. WRC 1329.19 bighas     -      Compensation Rs 96,89,320/-
3. Sangha Dil 81 Nos.      -      Compensation Rs 48,17,440/-
4. Kuhva kung 1,20,109     -       Compensation Rs 74,40,328/-
5. Hatkora kung 16,483     -       Compensation Rs 24,45,120/-
6. Nimbu kung 10,135       -      Compensation Rs 32,28,620/-
7. Serthlum kung 6,140     -      Compensation Rs 12,45,016/-

Builum Inquiry Commission hmaa inlante thusawi hi chipchiar taka report turn nimahsela, Mizorama stenographer harsatna BIC hian a hmachhawn ve a, chuvang chuan a tlangpui chauh report-ah dah a ni a. Chutichung chuan thla thum hun pek pawh pawhsei a la ngai fova. Thlaruk leh a chanve thelh hun hman a ni ta a ni.

Inquiry hna thawh lai hian rin aia nasa daihin mipui leh chanchinbu mite beng a verh a. Langtlang taka Inquiry Commission hi tih a that rual rualin tuna ramchhunga tihdan tlangpuiah chuan tihlan phal zan loh a la tarn tho mai. Chutichungin tarn tak chu chanchinbu mite hnenah BIC chuan a tichhuak tho mai a.

Mipui lakah, a bik takin, chanchinbu mite leh Builum khua amite chungah an mi tanpuina leh hriatthiamna avangin BIC chuan lawmthu a sawi a ni.

source : Builum Enquiry Commission