Kumdang ang bawkin April thla hi rampumah ‘Anti Malaria Month’ a nih angin vawiin khan District Vector Borne Disease Progamme hnuaiah RNTCP Hall, Lunglei-ah Malaria chungchanga Lunglei District dinhmun zirhona leh a bik takin MJA Lunglei member-te nen mipuite hnenah malaria do leh malaria laka invenhim dan hrilhhriat pawimawhna an sawiho.

‘Anti Malaria Month’ inkhawm Dr.Laldinpuia, SMO kaihhruaiah Lunglei District Consultant (Malaria) Josephine Lalramthari chuan he Month thupui ‘End Malaria for Good’ (Malaria tihrem hlen) hmangin kum kalta 2015 chhunga Lunglei District-a Malaria dinhmun sawizauna a nei a. A tarlan zinga langsarzualte chu a hnuaia mi ang hi a ni :

Lunglei District Total Population : 1,56,584

No. of District Hospital : 1

No. of Private Hospitals : 4

No. of Primary Health Centres : 9

No. of Main Centres : 14

No. of Sub Centres : 69

No. of Clinics : 23

Total Malaria Cases : 7825

PF Cases : 7000

Deaths : 2 (Bunghmun-1, Lungsen-1)

Majority of Malaria Cases : Tlabung-2879 (nu naupai 8), Lungsen-2251 (nu naupai 5), Bunghmun-520

ASHA hmalaknain Rapid Diagnostic Test (RDT) leh Blood Sample Exam (BSE) hmangin hmun 14-a Health Centre-ah te thisen test zat chu mi 25517 a ni a; IRS Operation (DDT kah) hi 1st Round-ah In 18,407 leh 2nd Round-ah In 17,479 ah kah a ni.

Dr.Laldinpuia, SMO chuan Mizoram-ah Malaria a hluar avangin sorkar laipui pawhin hei hi ngaihmawhin Malaria dona tura tanpuina sum a bik takin a ruahman sak thin thu a sawi a. Malaria hi natna tihdam theih a ni a, inentir hma leh damdawi ei that a pawimawh ber thu a sawi bawk. Mi thenkhatin Malaria damdawi ‘quinine’ hlauhawma an ngaih tlat leh mitliam malaria vei bawk ten quinine an ei chuan thihna a thlen thin tih ngaihdan dik lo an nei hi a pawi em em a; Malaria vei damdawiina an rawn hruai quinine peka dam mai turte pawh, an ei duh tlat loh avangin an chhanchhuah theih loh thin thu a sawi a. Mitliam damdawi ei pawh nise, Malaria hrik thah a nih loh chuan malaria vangin damlo chu a thi dawn tho tho tih an hriat a ngai a ni tiin Dr.Laldinpuia chuan thenkhat chu damdawiina enkawl dam tawh, an chhuah hnua damdawi eizawm tura an pek, ei zawm ta lo avanga a hma aia nasaa damlovin an awm thei bawk a ni, a ti. Doctor-ten damdawi ei tur an pek ang course chu thuawih taka ei hi damna a ni tih hrenawn turin mipuite a chah a, Malaria damdawi course pum ei zawh hnuah ni 20 chhung thisen an test-a malaria la vei anga lang thin hi thenkhatin an hre thiam lo thin a, hei hi malaria a la vei tihna ni lovin, a hrik thi tawh mahse mihring taksaa a nghawng a la chambang deuh thin vang chauh a ni tih a sawifiah bawk.

Lunglei District khawthlang lamah Malaria tamna chhan leh a tihremna kawngah an hmalak dante sawiho a ni a. Malaria survey neihah Lunglei khawpui-ah thosi 100 zelah malaria hrik pai (anopheles) thosi 4 chauh an hmuh laiin khawthlang lamah chuan thosi 100 zelah 84 hmuh a nih thu leh mipuite chu Malaria laka invendan hrilhhriat lehzual an ngaih thu kalkhawmten an sawi a. Mizote chu a tam zawk ziak leh chhiar thiam an nih avangin Malaria laka invenna kawngah pawh nasa takin hma kan sawn a, amaherawhchu khawthlang lam unaute zingah ngaihdan dik lo hrang hrang leh khawlum lutuk vanga thosilen kai tha peih lo an awm thin avangin Malaria a hluar phah tih sawi a ni bawk a. An chawhmeh zinga pakhat ‘dangpuithu’ hian Malaria lakah a veng thei tih ngaihdan dik lo an nei te, damdawi eizawm tha lo avang te leh khawthlang lama Teak huan tam lutuk chuan thosi a tipung nasa a ni tih mithiamte chuan an tarlag bawk.

Malaria hi natna hlauhawm tak a nih rual rualin a hun tak leh doctor-ten an damdawi chawh ang chiaha eithat chuan natna tihdam awlsam berte zinga mi a ni a. Malaria laka invenna turin thosi inthlahpung zel tur ven hi a pawimawh hle a, hemi atan hian in leh vel vawnfai, DDT kah tir, ramriahnaa DDT chiah thosilen zar hnuaiah ngei mut leh Malaria vei hmuhchhuah veleh damdawiin panpui te hian nunna a chhan thei a ni a. A hnuaia mi ang hian damlo-ah a lanchhuah chuan Malaria veina zual a ni tih hriat tur a ni a, rang taka doctor pan vat tur a ni :

1). Khawsik sang lutuk avanga kaih

2). Nikhaw hrelo

3). Zun dum ( thingpui rawng tak deuh anga zun awm)

4). Zung tlem leh ni khat chhung tawp zung lo

5). Thawk harsa em em

6). Dawldang lutuk leh mitliam (mit leh vun eng)