Ram chhung hmun dangte rualin National Energy Conservation Day chu vawiin khan Aizawl ah pawh Power & Electricity Department huaihawtin I&PR Auditorium-ah hman ve a ni a. He ni pual inkhawm hmanpuitu Parliamentary Secretary (P&E) Pu Lal Thanzara chuan State Energy Conservation Award, 2011 chu Hospital Group - Greenwood Hospital hnenah leh Hostel/Guest House Group - State Guest House enkawltute hnenah a hlan a ni.

Day hman inkhawm hi P & E Special Secretary Pu Nikhil Kumar chuan kaihhruaiin he ni hmang tura kalkhawmte chung ah lawmthu a sawi hmasa a. Energy renchem chungchang thuchah Parliamentary Secretary chuan sawiin Energy renchem hi energy siam chhuahna a ni a ti. Pu Lal Thanzara chuan ram pum huapin energy indaihlohna nasa tak a awm mek lai hian tuna awmsa te hi renchem taka hman anih chuan MW 25000 lai kum khatah a khawl theih tih tarlangin tuna kan neihsa te hi renchem taka kan hman chuan a thar siam belh loh pawhin kum engemaw zat min daih thei a ni a ti. Heti hriatin sorkar laipui chuan Energy Conservation Act 2001 a siam a, a kengkawh turin Bureau of Energy Efficiency (BEE) a din bawk a ni a ti. Mizoram bik a sawina ah Parliamentary Secretary chuan kawlphetha kan mamawh zat chu 100 MW a nih laiin kan thar chhuah tam ber lai pawhin 17.50 MW chauh a ni a, sum tam tak senga state pawn atanga lakluh a ngai thin a ni a ti. Tun dinhmun ah Mizoram kawlphetha siamchhuak tura hma lakna a neih mek te chu tihpuitling a nih hun ah chuan 2000 MW lai a tling thei ang a, nimahsela hei hi puitlin tur chuan sum tam fe sen a ngai dawn a ni a ti bawk a. Chuvangin kawlphetha renchem tur hian naupang atanga inzirtir theih thil harsa leh khirhkhan engmah awm lo a nih avangin mitin tan la turin a sawm a ni.

Vawiin inkhawm ah hian P&E Engineer-in-Chief Pu C.L. Thangliana chuan energy renchem hi mahni tan a ni a midangte tan a ni bawk a ti a. Scientific Officer Pu H. Lalsawmliana pawhin sik leh sa inthlak danglam nasa ta lutuk in ram leilung leh mihringte tana chhiatna rapthlak tak tak a thlen theih dan leh kum sawm kalta chhunga Mizoram sik leh sa lum chak zia a sawi bawk a ni. Enegry renchem lam hawi a lemziak intihsiakna lawmman sem a ni a. Pakhatna tangka fai Rs. 5,000/- leh citation chu Lalremruata Sailo, Divine Intervention School in a dawng a. Divine Intervention zirlai bawk Jakaria Ramdinthara’n pahnihna Rs. 3,000/- leh citation dawng in pathumna lawmman dawngtu chu F. Lalnunsiami Kanaan High School niin Rs. 2,000/- leh citation hlan a ni. State Level Award dawngtu Greenwood Hospital leh State Guest House te hnenah hian Rs, 10,000/- leh certificate hlan an ni thung.

Energy Conservation Day pual hian Mizoram P&E Department chuan a hnuai a mi ang hian mipuite hnenah thuchah an siam a ni : December ni 14 hi India ram chuan kum 1990 atang khan “National Energy Conservation Day” atan a lo hmang thin a. Chumi awmzia chu “Energy renchem tak si, daihzai taka hman inzirtirna/infuih tharna ni” a ni. Heti lamah hian a bikin Mizote kan thanharh a la ngai nasa hle.

Electric energy siam chhuah hautak zia a taka tawng mektute zingah Mizoram hi kan tel ti ila a sual tam lovang . Hetiang lamah hian kan state dinhmun han sawi lawk ila. kum 1962 atang khan electric kan chhi ve tan a, diesel khawl hmangin kilowatt 75 Aizawl ah kan nei ve a ni. Tun dinhmun-ah chuan MW 17.50 lai (Monsoon Period) ah Mizoram in electric energy kan siamchhuak ve a. Amaherawhchu kan mamawh erawh chu 100 MW a ni. Electric energy lama kan mamawh phuhru tur hian hengte hi thawh leh hmachhawp mek a ni.

Memorandum of Understanding ziah tawh te : Kolodyne Hydro Electric Project – 460 MW. 1) Lungreng Hydro Electric Project – 815 MW ; 2) Chhimtuipui Hydro Electric Project – 635 MW ; 3) Mat Hydro Electric Project – 76 MW ; 4) Tuivawl Hydro Electric Project – 42 MW ; 5) Tuirini Hydro Electric Project – 38 MW.

Heng bakah hian Tuivai Hydro Electric Project – 210 MW pawh Viability Gap Funding nen Public Private Partnetship hmangin thawh tura ruahman mek a ni. Serlui B-12 MW leh Tuirial Hydro Electric Project – 60 MW te pawh peih thuai beisei a ni.

Hydro Electric Project te hi siam zawh a nih hun chuan Mizoram hian hnianghnar in electric kan hmang thei ang, Agriculture, Industry leh kawng hrang hrangin hmasawnna a awm lehzual ngei ang. Heng electric current siam chhuah nan hian sum tam tak sen a ngai a, sum mai ni lovin tha leh zung, hun sen ral a ngai nasa em em a ni. Chumi avang chuan India sawrkar chuan ramchhung electric siam chhuah tawh sa te hi renchem tak leh awmze neia kan hman chuan, siambelh lama in sengso vak lovin, kan neihsa hian hun engemaw chen chu min daih thei a ni tih an chhut chhuak a. Chhut dan pakhatah chuan India ram kawlphetha hman lai hi kan renchem chuan MW 25,000 lai neih belh tura ngaih a ni.

Ram puma electric tam tham tak awmze nei taka renchem tur chuan ram pumin dan mumal tak kan zawm theuh tur neih a ngai a, tichuan Energy Conservation Act 2001 duan chhuah a lo ni ta a. He Act chhunga hma lak tur ang ang te thawk turin Ministry of Power enkawlna hnuaiah Bureau of Energy Efficiency (BEE) chu Director General kaihhruainna hnuaiah March 2001 ah din a nghe nghe a ni. Chutiang khawp chuan India sawrkar hian a ngai pawimawh a ni.

Electric energy renchem/hmandaihzai chungchangah hian Mizoram electric hmangtute zawng zawng hian mawh nasa takin kan phur a ni tih hi vawiin-ah hian hre thar leh ila. Electric siam chhuah lam ringawt hi ngaihtuah lovin kan neihsa hi i hmang thiam ang u. NPC (National Productivity Council) Government of India chuan India ram pumpuia electric energy kan renchem theih zat kum 2008 khan a zir chiang a. Chumia a lan dan chuan Mizoram pum in electric a hman chu 115.91 MU (Million Unit) a ni a, hemi atang hian awmze nei taka kan hman a nih chuan 33.5 MU kum khatah kan renchem thei a ni. 33.5 MU atang hian 23.18 MU renchem theih tura chhut chu domestic sector a ni. Hei hian Mizoram mipuiten ekan lectric hman danah kan fimkhur lo hle tih a lang chiang hle a ni.

Electric hmangtu zawng zawng te hian Mizoram-ah electric renchemna kawngah hian mawh sang tak kan phur a, heng hmangchang mawlte te te hi vawiinah hian hre nawn leh ila. 1) Mahni awmlohna room apiang light off. 2) Pawn a bulb eng eng chit te hi khawvar veleh off/thin. 3) Tunlaiah current hehlo chi electric hmanrua/bulb siamchhuah zel a ni a, chuvangin heng hmanrua te hi hman nachang hriat a tha hle a ni. 4) Eng atan leh tui lum nan ni zung chakna (solar) hman uar nise.

Sawrkar lam pawhin electric hman daihzai chungchang ah hian hma nasa takin a la mek bawk a, tunah hian Aizawl khaw chhhungah pawh Light Emitting Diode (LED) Street light te hi hman tan mek a ni a, Lunglei-ah pawh heng LED street light te hi February, 2012 ah za sawmhnih (120) vel hman tan leh tum a ni. Heng bakah hian nikum lamah Buangpui leh Neihloh khuaah te LED bulb leh LED street light te pek a lo ni tawh bawk. Heng hmalakna avang hian kum tinin kawlphetha 0.21 million unit renchem theih a ni.

Sawrkar leh mipuiten electric renchem hi siam chhuah tluk a ni tih kan hriatfiah theih a beisei awm a. Kan zavaiin Electric neihsa te hi vawiin ni a renchem taka kan hman hian kan tu leh fate zel tan ro hlu tak kan hnutchhiah a ni tih i hre thar ang u.