Pu Speaker, 

I remtihnain vawiinah hian kum 2025-26 chhunga kan Budget ruahmanna ka rawn pharh a ni.  

INTRODUCTION 

India ram hian hmasawnna kawngah ke pen mekin, khawvel huap pawha ram hmasawn chak berte zinga mi a ni mek a. India Sawrkar-in hmasawnna  kawng atana a vision, Viksit Bharat (Developed India) and Viksit Mizoram (Developed Mizoram) te a ṭangkai thei ang bera lo hmang ve turin kan inbuatsaih mek a ni.  

Pu Speaker, i hriat angin kan State chuan hun kalta-ahte khan ei bar zawnna leh sum lakluhna kawngah harsatna kan tawk ṭhin a. Harsa tak chunga kan revenue lak luh ve ang angte pawh Sawrkar leiba leh loh theih loha hman tulna atan thahnem tak a kal ral a, hei hian sum leh pai enkawlna kawngah min tiṭhuanawp hle a ni.   

Pu Speaker, tun Inthlanpui hnuhnung berah khan mipuite’n kan chungah rinna an nghat a. Anni min thlawpna azarah Mizoram Legislative Assembly Vawi 9-na pawhin a kum hmasa ber a lo khar ve dawn ta reng mai a. He House zahawm taka Budget hmasa ber ka pharh laia ka sawi tawh ang khan, kum 2024-25 hi chu State Sawrkarin sum leh pai enkawlna kawnga lei rem rap tura a inbuatsaihna atan Year of Consolidation-ah kan puang kha a ni a. He kumpuan aṭanga kan hmalakna leh a nghawng chhuahte han tarlan ka duh bawk a ni.  

Kan Sawrkar chuan mipuite tana ṭha ber tur ngaihtuah chungin, he insiamrem kum denchhen hian kan sum neih ang angte ren tak leh awmze nei taka pe chhuakin, Public Accounts hnuaia kan sum pek chhuah hmabak, K.Deposit te, Deposit-III te, GP Fund leh Pension fund te chu a tahtawlin a pe chhuak zel a. Kum 2024-25 chhung hian K.Deposit leh Deposit-III hnuaia sum tling khawm Cheng Vbc 837.87 zet te,  GPF pek chhuah mai theih loh Cheng Vbc 785.90 leh Pension Benefit tangkhang Cheng Vbc 1042.42 zet chu kan pe chhuak a ni.    

Pu Speaker, kan Sawrkar chuan K.Deposit hnuaia hun rei tak, kum thum leh a aia rei khawih chet lohva lo mu tawh Cheng Vbc 60.19 zet chu lapsed deposit tiin a puang a. Hei   hian Public Account hnuaia leiba nasa takin a tihniam a, chu mai bakah kan fiscal deficit leh outstanding liability chhûtna kawngah pawh nghawng ṭha tak a nei dawn a ni.  

Power sector lama kan hmasawnna pawh hi thil chhinchhiah tlak tak a ni. Power leina kawnga rei tak a bâthlaa kal ṭhin kha, kan leibat tihniam turin ṭan kan la a. Power leina atana kan leibat kan tlak fel bakah, a hun taka power leina bill kan pek nghal zel tak avangin, kum hmasa lama surcharge kan pek ṭhin chu Cheng Nuai 300 zetin a lo tlahniam thei ta a, hei mai bakah hian, a hun taka kan pek avanga a man min tihhniamsakna (rebate) pawh Cheng Nuai 165.69 zet a tling a ni. Hei vang hian power hman bang hralhna lamah harsatna kan neih tak loh avangin, kum kal ta   2023-24 aiin 2024-25 February thla thlenga Power hralhna atanga revenue kan hmuh pawh Cheng Nuai 783.53 laiin a tam zawk bawk a ni.  Hei hian Power sector lama kan hmasawnna mai ni lo, Sawrkar sum enkawlna kawnga hmasawnna leh mawhphurhna kan hlen chhuah dan a tar lang bawk a ni.  

Pu Speaker, National Social Assistance hnuaia programme pawimawh tak pathum – Indira Gandhi National Old Age Pension Scheme (IGNOAPS) te, Indira Gandhi National Widow Pension Scheme (IGNWPS) te leh Indira Gandhi National Disability Pension Scheme (IGNDPS) ah te hian Central Sawrkar atanga an dawn ṭhin baka State Sawrkarin thla tin Cheng 100 a lo pek ṭhin chu kum 2024-25 atang khan Cheng 1000 ah tihsan a lo ni ta a. Tichuan, IGNOAPS hnuaia kum 60 atanga 79 inkar thla khata Cheng 300 lo dawng ṭhinte chuan Cheng 1200 an dawng thei ta a, kum 80 leh a chung lam thla khata Cheng 600 la ṭhinte chuan Cheng 1500 an dawng ta bawk a ni. Chutiang bawkin, IGNWPS leh IGNDPS hnuaia thla khata Cheng 400 la ṭhinte pawhin State Contribution a lo pun tak avangin Cheng 1300 an lo la thei ta a ni. Hei hian kum upa lam te, hmeithaite leh pianphunga rualbanlote Sawrkarin kan ngaihpawimawhzia a tilang a ni.     

Kuminah hian, Mizoram Health Care Scheme hnuaia healthcare bill ba tling khawm zinga 80% chu kan pe tla tih ka han tar lang duh a. Hei bakah hian, tun Sawrkar kum tawpah hi chuan healthcare bill ba zawng zawng chu pek tlak vek theih kan inbeisei bawk a ni. Tin, Mizoram Sawrkar chuan Mizoram Universal Healthcare Scheme hnuaiah inenkawlna changtlung zawk cashless system keng tel a buatsaih a, heihi April ni 1, 2025 aṭanga hman tum a ni.  

Kan Sawrkar chuan Public Distribution System hnuaia National Food Security Act (NFSA) in a huam ve loh chhungkuate tan buhfai man chu Kg 1-ah Cheng 15 aṭangin Cheng 30-ah kan tisang a. Hei vang hian October 2024 leh February 2025, thla nga chhung hian Cheng Vbc 20 lai kan hum thei ta a. Kutzungpui nem (e-POS) chu March 2024 aṭangin hman ṭan a ni a. Retailer-te buhfai hralh bang chu hralh phal a nih tak loh avangin thla 12 kal ta chhung khan buhfai Quintal 46,000 zet hum a ni a. Ration Card surrender chhungkua 212 an awm tawh bawk.    

Pu Speaker, kan Sawrkar chuan tax reforms lamah ṭan lain,   Septermber 3, 2024 aṭang khan Petroleum product pahnih, Motor Spirit (MS) leh High Speed Diesel (HSD) atangin Road Maintenance Cess leh Social Infrastructure and Service Cess te a la a.  Heng Cess pahnih atan hian litre 1-ah Cheng 2 ve ve lak a ni. Heng Cess pahnihte hi tax revenue tihsanna tura hmalakna niin, hemi aṭang hian kum 2024-25 chhung hian Cheng Vbc 15 ve ve vel hmuh theih beisei a ni. Heng Cess aṭanga sum hmuhte hi a hmanna tur ruahman bik atan chauh hman an ni ang a, thil danga hman pen kan remti dawn lo a ni.  

Tun kum kalta chhung khan, administrative reform kawnga kan hmalakna chhinchhiah tlak tak pakhat chu Sawrkar Pisa hrang hranga Kai App kan hmang thar hi a ni a. Hemi avang hian Sawrkar hnathawkte zingah a hun taka Pisa thlen mai ni lo, hnathawh hun chhung hman dik kawngah te, discipline vawn kawngah leh thawhhona boruak ṭha siam kawngah hma kan sawn phah hlein kan hria a.  Heng avanga kan hlawknate hi a sum leh pai zawng chuan chhut chhuah harsa mahse, hnathawktute chet vel dan leh rilru put hmang chu a siam ṭha tih loh rual a ni lo. He reform hi Sawrkarin khua leh tuite tana hmasawnna hna a thawhna kawngah rahbi pawimawh tak pakhat niin kan ngai a ni.     

Tunlai technology lama hmasawnnain a ken tel harsatna lian tak, Cybercrime te, social media hmansualna te, dâwt leh thu puarpawleng thehdarh chingte beih letna kawngah te, dap chhuah leh hremna pek kawngah te theih tawp kan chhuah a. Cybercrime Police Station chuan social media hmangtute tan zirtirna leh kaihhruaina ṭha an theh darh reng a. Hei hi cybercrime beih letna leh, internet leh technology te him zawka kan hman theihna tura hmalakna pawimawh tak a ni.  

Kan Sawrkar chuan mipuite nunphung leh khawsak chawikanna atan Handholding Scheme kan kalpui a. Mipuite huap zo, ei-bar zawnna kawnga progress partner-te nena ṭanghoa kan ram mipuite harsatna sutkianna hmanraw pawimawh tak a ni. Nikum kum tawp lama Mizoram Agriculture Marketing Board-a Cheng Vbc 110.00 kan pek chu Sawrkarin a thlan bik thlai thar, i.e., hmunphiah, sawhthing, aieng, Mizo hmarcha leh Mizo thar buhhum lei nan hman chhoh ṭan mek a ni a, a ṭul angin sum pawh dah belh zel a ni ang.  

Handholding Scheme hnuaia hmalak mekna thlai panga te bakah hian, Sericulture Department hnuaia Silk Samagra-2 lama hmalakna turin ram acre 1300 zet chu sericulture food plant atan siam belh a ni a. Kumin chhung hian Cocoon hi Metric Ton 612.27 zet thar chhuah a ni. Heng cocoon thar chhuahte hi a hralhna tur ruahmanna fel tak awm sa a nih bakah a man pawh January ni 1, 2025 aṭang khan kum hmasa aiin 16% laiin a pung chho bawk a ni. Hei bakah hian, Cocoon Metric Ton 17.97 zet chu State pawnah thawn chhuah a ni a, hei hi pangang khawia eizawnna kawngah hmasawnna pawimawh tak a ni.     

Pu Speaker, kumin chhungin SASCI hnuaiah Cheng Vbc 500 kan inbeisei laiin, atir lamah Cheng Vbc 275 chauh min approved sak a ni. Amaherawhchu, incentive dawn theihna atana tihhlawhtlin ngaite theih tawpin kan han bawhzui a, SASCI Part V hnuaia Stimulation of Industrial Growth hnuaiah, Mizoram Urban Area Building (Amendment) Regulation 2025 kan implement theih avangin Cheng Vbc 300 zet min pe a. Tin, SASCI Part VII-A hnuaiah thingtlang lam tihhmasawnna tur Incentives for Land Related Reforms by State Government atan Cheng Vbc 15.18 pek kan ni bawk a. Chu mai a la ni lo a, Part IX hnuaia CSS hrang hranga SMS atana Cheng Vbc 75 min pawm sak a, Part X hnuaia District hrang hranga Working Women’s Hostel sakna tur Cheng Vbc 127 nen, a vaia kum kal mek chhunga SASCI atana January 2025 thla thlenga min pawmsak zawng zawng hi Cheng Vbc 792.18 niin, a taka kan sum dawn tawh chu Cheng Vbc 630 a ni.  Tin, SASCI Part-I Revised Guidelines hnuaiah Cyclone Remal, 2024 avanga chhiatna kan tawhte phuhrûkna atan kan State chuan special disaster fund atangin Cheng Vbc 137.50 kan dawng thei dawn a. Heng bakah hian Revised guidelines hnuaiah Part XIII leh Part I (additional) te la beisei a ni bawk. SASCI Part I hi State zawng zawngin kan dawng a, Part dangte hi chu State tinin an dawng kim vek lo fo va. Keini erawh chuan kan dawng kim thei deuh thaw hi kan Official-te ṭhahnemngaihna a ni a, a lawmawm hle a ni. 

OVERVIEW OF THE STATE’S ECONOMY  

Pu Speaker, kan State economy hmelhmang tlangpui hi heng tehfung hrang hrang atana an hman, GSDP, revenue deficit, fiscal deficit leh debt sustainability te hmang hian tarlan ka han tum dawn a ni.  

Kumin 2024-25 GSDP (BE) hi Cheng Vbc 48037.52 ni tura chhût a ni a, figure awm sa beh chhana siam a ni lo thei lo a. Kan Sawrkar chuan kan nihna dik tak aia sang GSDP figure kan nei ṭhin hi ṭha a ti lo a. Tlahniam ta angina lan phah dawn mah ila, tun  aṭang chuan huaisen taka figure dik thei ang ber hmanga inteh a, kan nihna dik tak pho chhuah ngam hi a duh tlat avangin 2024-25 GSDP (RE) Cheng Vbc 48037.52 chu Vbc 34003.27 ni zawk tura chhût chhuah a ni ta a, a hniamna hi Vbc 14034.25 zet a ni. Hei hi figure dik zawk kan hman tak vang mai a ni a, tlahniam angina figure-ah lang mah se, a takin kan ṭhang lo tihna a kawk lo. Nakum 2025-26 GSDP (BE) chu Cheng Vbc 36088.82 ni tura chhût niin, a punna chu Vbc 2085.55 a ni chho leh dawn tho a ni.  

Chutiang bawkin kan economy ṭhan chhoh dan pawh hetiang hian siam ṭhat a ni:- 

2021-22 (Actuals at constant price)  -         9.30%

2022-23 (Provisional)                         -        9.74%

2023-24 (Advanced Projection)          -        9.89%

2024-25 (Projection)                          -        10.05%

2025-26 (Projection)                          -        10.21% 

Kum 2025-26 chhunga kan State’s Own Revenue hi kan Total Revenue Receipt atangin 20.20% tling thei tura chhût a ni a, sum hmuh tur zawng zawng, Consolidated Receipt aṭanga chhût chuan 17.21% a ni ang. Kum lo kal turah hian kan State in kan thawh chhuah ve tur zawng zawng hi Cheng Vbc 2616.33 ni tura chhût a ni a, kum kal meka hmuh beisei aiin 7.45% in a pung dawn a ni. Kan sum hmuhna hnar lian zualte chu GST (43.95%) te, Sales Tax (5.88%) te, Energy bill (32.29%) te, Tui bill (3.09%) te an ni.   

Kum 2025-26 ah hian Revenue Surplus Cheng Vbc 562.91 neih theih beisei a ni. Hei hi GSDP atanga chhutin 1.56% a ni.  

Kum 2025-26 chhunga kan fiscal deficit chu Cheng Vbc 1651.68  ani dawn a, chu chu GSDP aṭanga chhûtin 4.57% a ni a. Hei hi kum kal mek 2024-25 (BE) a GSDP hlui zawk Cheng Vbc 48037.52 aṭanga chhût, 2.84% ai chuan a sang viau a ni. Kum kal meka kan Fiscal Deficit (RE) Cheng Vbc 1365.70 pawh hi GSDP revised figure Cheng Vbc 34003.27 aṭanga chhût phei chuan 7.63% zet a kai chho a ni. Hetia fiscal deficit percentage sang viau anga a lan lai hian a tak takah erawh chuan kan fiscal deficit hi kum kal mek aia kum thara a punna tur chu Cheng Vbc 285.98 chauh a ni. Engpawh ni se, GSDP figure te hi projection an ni a, actual figure hriat a nih hunah heng hi la siam rem tur an ni ang. Tin, GSDP chhût dan thar hmanga kan kal tak avangin kan GSDP chu a lo tla hniam ta a, hei vang hian kan Fiscal Deficit percentage chu a lo sang ta thung a ni.   

Kum kal mek 2024-25 (BE) ang chuan kan Debt/GSDP ratio chu 29.22% niin, kan leiba tling khawm chu Cheng Vbc 14034.76 a ni. Hetih lai hian kumin vêk 2024-25 (RE) ah chuan kan leiba chu Cheng Vbc 13030.82 a ni a, Cheng Vbc 1003.94 zetin a tla hniam a ni. A tlak hniamna chhan chu tun hnaiah K. Deposit leh D-III bakah GPF Withdrawal Cheng Vbc 1623.77 kan release te, Lapse Deposit atana puan Cheng Vbc. 60.19 te hmanga Public Accounts leiba tih hniam a nih vang a ni. Hei bakah hian kum kal meka sum pûk tura ruahmante a takah chuan kan pûk vek lo bawk a ni. NABARD-ah Cheng Vbc 250 pûk tura kan dah lain Vbc 180 vel chauh kan puk dawn a, REC-ah Cheng Vbc 2, NCDC-ah Cheng Vbc 5, SIDBI-ah Cheng Vbc 30, Urban Infrastructure Development Fund (UIDF)-ah Cheng Vbc 25 te  dah mah ila henghi kum kalmekah kan pûk dawn lo a ni. 2024-25 (RE)-a kan Debt-GSDP ratio chu 38.32% a ni a. Hei hi tarlan tawh angin GSDP chhût dan thar leh rintlak zawk kan hman tak vang a ni a. Hemi kal zelah hian Kum 2024-25 (RE)-a kan GSDP chu Cheng Vbc 34003.27 ah a tla thla ta a, hei hian Debt-GSDP ratio a rawn tisang ta zawk a ni. Hetiang zela kan kal hian, kum thar 2025-26 (BE) a kan leiba tling khawm chu Cheng Vbc 13999 ni tura chhût a ni a, Debt-GSDP chu 38.79% a ni ang. Kan leibat tlingkhawm lo punna chhan pakhat chu SASCI loan kan hmuh ṭhat vang a ni. 

Pu Speaker, Reserve Bank of India hian State Sawrkar te leiba avanga tal buai tur ven nan Reserve Fund pahnih min vawn sak a, chungte chu Consolidated Sinking Fund (CSF) leh Guarantee Redemption Fund (GRF) te an ni. Heng reserve fund te hi State Sawrkar-in contribution a pek aṭanga siam an ni. CSF hnuaia sum investment engemaw zat leh a pungte hi State Sawrkar leiba rulhna turin a hman theih a, GRF erawh chu State Sawrkar-in a hnuaia PSU leh Society te tana loan guarantee a pek, an rulh theih loh tlan chhuahna atana ruahman a ni thung. Tun February 2025 thlenga CSF-a kan sum neih chu Cheng Vbc 500.18 leh GRF ah Vbc 79.82  a ni. Kum 2025-26 ah hian heng Reserve Fund atan hian Cheng Vbc 80 leh Vbc 30 te dah tura ruahman a ni. Hemi kaihhnawiha thil pawimawh tak pakhat chu, RBI hnuaia Special Drawing Facility (SDF) kan neih theih zat hi heng Reserve Fund atana kan contribution hian a hril thui hle a ni. 

BUDGET ESTIMATES 2025-26 

        I       RECEIPTS 

        A      Revenue Receipts  

State Sawrkar-in revenue kan hmuh theihna hnarte chu Own Tax leh Non-Tax Revenue te, Central Sawrkar chhiah insem te, Revenue Deficit Grant te, CSS hnuaia sum leh Central Sawrkar atanga Grants-in-Aid kan hmuh te hi an ni a. Kum 2025-26 chhunga Revenue Receipt tura hmuh kan inbeisei zat chu Cheng Vbc 12947.61 ni tura chhût a ni.  

State’s Own Tax Revenue  

State’s Own Tax Revenue aṭanga hmuh kan beisei zat chu Cheng Vbc 1478.26 a ni a, kum kal mek 2024-25 (BE)-a hmuh kan beisei Cheng Vbc 1312.42 aiin 12.64% in a pung a ni. Kum kal meka kan sum hmuh aṭanga 77.79% chu GST aṭanga kan hmuh a ni a, kum kal meka GST aṭanga kan hmuh tur Cheng Vbc 1045 aṭang hian kum thar 2025-26-a hmuh kan beisei chu Cheng Vbc 1150 ah a chho dawn a ni. Kan hmuhna kawng dangte chu Vehicle tax te, Land tax te, Sales tax leh Profession Tax leh a dangte an ni hlawm. 

State’s Own Non-Tax Revenue  

State Sawrkarin Non-Tax revenue aṭanga kan hmuhna te chu energy bill, tui bill, State lottery, ILP, Sawrkar Guest-house e, RBI atanga Cash balance kan invest avanga interest kan hmuhte an ni. Kum tharah Non-Tax revenue aṭanga hmuh kan beisei chu Cheng Vbc 1138.07 a ni a, kum kal meka kan beisei aiin Vbc 15.68 in a tam dawn a ni.  

Devolution of Central Taxes & Duties  

Sawrkar laipuiin kum 2025-26 atana ram chhung State 28-te tana Chhiah insem tura a ruahman chu Cheng Vbc 14,22,444.11 a ni. Heta ṭanga Mizoram chan tur Fifteenth Finance Commission in min ruahmansak chu 0.5% a ni a, chu chu Cheng Vbc 7112.23 a ni. Hei hi kumin 2024-25 (BE) aiin 16.61% in a sang zawk a ni.  

Finance Commission Grants  

Post Devolution Revenue Deficit Grants (PDRDG) 

Fifteenth Finance Commission-in PDRDG atana sum min ruahmansak dan chuan kumin 2024-25 atan Cheng Vbc 1079 a nih laiin kum 2025-26 atan Cheng Vbc 586 a ni thung. He Post Devolution Revenue Deficit Grant hi ram chhunga revenue deficit nei ṭhin state 17 te tana a ruahmansak a ni a, tunah phei chuan state 6 chauhin an dawng tawh dawn a ni. He sum ruahman a kum têla a lo tlahniam hian sum hmanna lama kan inpawhfân theihna a tih zim phah viau a ni.  

Local Body Grants  

Rural Local Body (RLB) te tan Cheng Vbc 74 leh Urban Local Body (ULB) tan Cheng Vbc 40 chu Finance Commission ruahmanna angin dah a ni a. Urban Local Body Grant atana sum ruahman hi Cheng Vbc 1-a a pun laiin, Rural Local Body Grant erawh chu Vbc 2 in a tlahniam thung dawn a ni.  

State Disaster Risk Management Fund  

Kum 2025-26 chhunga State Disaster Risk Management Fund (SDRMF) atana sum ruahman chu Cheng Vbc 57 a ni. He sum hi Central leh State Sawrkar te’n 90:10 ratio hmanga kan intum sem tur a ni. He sum hian State Disaster Response Fund (SDRF) leh State Disaster Mitigation Fund (SDMF) te a huam a. Kum lo kal turah hian SDRF tan 80% dah niin, chu chu Cheng Vbc 45.60 a ni a, leh SDMF atan 20% ruahman a ni a, chu chu Cheng Vbc 11.40 a ni thung. 

Centrally Sponsored Schemes (CSS) 

Centrally Sponsored Scheme (CSS) te hi Central Sawrkarin Scheme a neih te State-in a tihhlawhtlinna tura sum a pek a ni a. Kum 2025-26 chhunga CSS aṭanga sum hmuh kan beisei chu Cheng Vbc 2314.04 a ni. Hei hi kumin 2024-25 chhunga kan beisei zat aiin Vbc 163.95 in a tlem zawk a ni. A chhan chu Samagra Siksha Abhiyan hnuaia CSS portion hnuaia sum hmuh tur a tlak hniam vang a ni ber.   Tun dinhmunah Mizoram hian CSS Scheme ṭhahnem tak a kalpui mek a, chung zingah chuan Samagra Siksha Abhiyan (SMSA) te, khawpui leh thingtlangte tana in sak ṭanpuina Pradhan Mantri Awas Yojana (PMAY) te, Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee Scheme (MGNREGS) te, National Health Mission (NHM) te, Jal Jeevan Mission (JJM), National Social Assistance Programme (NSAP) te, Atal Mission for Rejuvenation and Urban Transformation (AMRUT) te, Swach Bharat Mission (SBM) te hi a lian zualte an ni. December 2024 khan Mizoram pawh SNA SPARSH hmang thei tur zingah thlan ve a ni nghe nghe a. Hemi kal zelah hian, CSS kaihhnawih sumte chu SNA SPARSH Model hmangin, rang taka release nghal zel tura ruahman a ni a. “Just in Time” release dan zuiin, RBI hnuaia e-Kuber platform hmangin release nghal zel tur an ni dawn a, CSS sum chelh khawtlai a awm thei tawh dawn lo a ni.  

Externally Aided Projects (EAP)  

Externally Aided Project (EAP) hnuaiah hian project lian tak tak kalpui mek kan nei a. Health and Family Welfare Department hnuaia Mizoram Health System Strengthening Project te, Mizoram State Super Speciality Cancer and Research Centre leh, UD&PA hnuaia Aizawl Sustainable Urban Transport Project (PRF) te chu kan project thawh mekte an ni. Heng EAP hnuaia sum te hi reimbursement system hmanga dawn an ni a, a funding pattern chu 80:20 niin, Grant portion aṭanga 10% chu loan hmangin State-in a rul bawk a ni. Kum 2025-26 chhunga EAP aṭanga grant kan hmuh tur chu Cheng Vbc 100 ni tura chhût a ni.  

          B. Capital Receipts  

Pu Speaker, Capital Receipt chu sum pûk aṭanga kan hmuhte hi an ni ber mai a. A tlangpuiin hun bi neia kan dawn ni lo, public debt te, Sawrkar-in midang hnena loan a pûktir an rawn rulh let lehna te an ni. Public debt chuan Central Sawrkar leh financial institution aṭanga sum kan pûk te, Sawrkar asset leh bungraw dang tih ralna aṭanga kan hmuhte hi a huam a ni. Kum 2025-26 chhunga capital receipt atanga pawisa hmuh beisei zat chu Cheng Vbc 2251.15 niin, kum kal meka beisei zat Cheng Vbc 2025.63 aiin 11.13% in a sang a ni.  

Recovery of loans & advances 

Kum 2025-26 chhung hian, State Sawrkar-a loan rulhna tling khawm tur chu Cheng Vbc 24.97 ni tura chhut a ni a. Heng loan-te hi State Sawrkarin co-operative society te leh sawrkar hnathawkte aṭanga loan rulhna lo lut turte an ni.  

Public Debt 

Internal Debts 

Kum 2025-26 chhungin Capital receipt hnuaia Internal debt aṭanga sum pûk tura kan ruahman chu Cheng Vbc 1465.03 a ni a, chu chu kum kal mek 2024-25 a kan pûk Vbc 1482.03 aiin a tlem hret dawn a. Market loan aṭang hian Cheng Vbc 1150 chu pûk tura ruahman a ni a, hei pawh hi kum kal mek aia Vbc 20-a hniam a ni bawk. NABARD aṭangin Vbc 250, NCDC aṭangin Vbc 5, SIDBI aṭangin Vbc 30 leh UIDF aṭangin Vbc 30 bawk pûk kan tum dawn a ni.  

Loans and Advances from Central Government and other Financial Institutions  

Kan Sawrkar chuan kum 50 hnua pek tur Interest-free loan, “Special Assistance to States for Capital Investment” (SASCI) chu lak chhunzawm zel kan tum a. Ram tana ro tling thil (asset) siamna atan SASCI aṭang hian Cheng Vbc 750 vel dawn theih kan inbeisei a. EAP loan portion aṭanga beisei Cheng Vbc 11.15 nen avaiin Cheng Vbc 761.15 chu Loans and Advances aṭang hian kum 2025-26 chhungin la turin kan inbuatsaih a ni. Hei hi kum kal mek BE 2024-25 aiin Vbc 251.15 in a tam zawk dawn a ni.  

Tichuan kum 2025-26 chhnga Revenue Receipt leh Capital Receipt hnuaia kan sum hmuh tur zawng zawng chu Cheng Vbc 15198.76 a ni.   

     II    DISBURSEMENTS 

     A.    Revenue Expenditure  

 Revenue expenditure hnuaia sum hman chhuah tur zawng zawng chu Cheng Vbc 12540.20 niin, kum kal meka hman tura ruahman Cheng Vbc 11957.04 aiin 4.88% in a sang zawk a ni. Kum 2025-26 chhunga sum hman tur zawng zawng aṭangin Revenue Expenditure tur hi 82.51% a ni. Revenue expenditure a sanna chhan tlangpuite chu Annual increment leh Dearness Allowance lo pung avanga sawrkar hnathawk hlawh lo pung leh Pension payment lo tam chho zel te a ni a. Salary leh Wages atana sum ruahman hi Revenue expenditure zawng zawng aṭanga 30.54% zet a tling a ni. Hei bakah hian Power purchase atan te, sawrkar inrelbawlna hrang hrang atana mamawh lo sang chho zel te, sawrkar infrastructure hrang hrang— kawngpui, tui lakna, buildings, etc. enkawl leh vawn ṭhatna atan te, sawrkar leibat tlingkhawmin a hrinchhuah— a pung (interest) rulhna turte a huam a ni. 

     B.    Capital Expenditure  

 Pu Speaker, kum lo kal turah hian Capital Expenditure atana sum ruahman zawng zawng chu Cheng Vbc 2658.56 a ni a, kum kal meka ruahman Cheng Vbc 2455.08 aiin 8.29% in a tam zawk a ni.  Capital Expenditure atana ruahman hi Sawrkar sum hman tur zawng zawng atanga 17.49% a ni. Capital expenditure chu Sawrkarin ram tana Asset ro tling, hmasawnna lam thawh nana a hman leh, Sawrkar leiba tihhniamna atana sum hman sawina a ni a. Hei hian sector hrang hranga hun rei zawk daih tur infrastructure siamna atana sum ruahmante hi a huam a. Hemi atan hian revenue surplus neih theih a pawimawh a, chu chuan Capital Expenditure atana sum dah theihna remchang a siam a, chutih rualin State Sawrkarin revenue a hmuh theihte hi a la tlem deuh avangin Capital Expenditure atan sum duh angin kan dah tam thei lo zawk a ni. Chuvangin, ram hmasawnna hna tam leh chak zawka kan thawh theih nan, kan Sawrkar chuan revenue tam zawk hmuh theihna tur kawng a dap chho zel dawn a ni.    

Sawrkar sum pûk rulhna tura sum sen hi leiba tih kiamna hmanrua a nih avangin Capital Expenditure huang chhunga dah a ni a. Kum 2025-26 chhunga hman turin Cheng Vbc 419 chu dah a ni a, hei hi kum kal meka kan ruahman aiin Cheng Vbc 71.83 in a tlem zawk a ni. Hei hi Open Market Borrowings (OMB) atanga kan sum pûk rulh tur tlem hretin a nghawng chhuah a ni.  

Ti chuan Revenue Expenditure leh Capital Expenditure belhkhawm chu Cheng Vbc 15198.76 a ni. 

     III   SECTORAL ALLOCATIONS 

     A     General Services Sector  

General Services Sector hian developmental fund te chu awmze nei taka hman a nih theih nan a ṭanpui a, amaherawhchu, ei leh bar lama hmasawnna a nghawng lutuk lo. He sector hnuaiah hian sawrkar ban leh kutke pawimawh— Legislature, General Administration, Election, District Administration, Home, Lok Ayukta, fiscal services enkawlna te dah a ni. He sector hnuaiah hian sawrkar leibat avanga a pung rulhna te, pension leh retirement benefit hrang hrangte pawh ruahman a ni. 

General Services Sector atan hian Cheng Vbc 6510.39 dah a ni a, heng zinga Vbc 5031.80 chu revenue section niin, Cheng Vbc 1478.59 chu capital section hnuaiah dah a ni. He Sector atana sum dah hi Budget pum pui aṭanga 42.84% a ni a, kum kal meka kan sum dah Cheng Vbc 5663.74 atanga a punna tur chu 14.95% a ni ang. 

General Services Sector hnuaiah hian CSS leh EAP atana Counterpart Funding kan dah Cheng Vbc 250 chu kum tharah pawh hemi zat tho hi ruahman a ni a. Hei hian Scheme hrang hrang leh EAP project te bakah proposal awm mek, ADB funded Mizoram Universal Health Care Scheme pawh huam tel thei turah kan ngai a ni.  

Kan Sawrkar chuan kan police personnel te travelling allowance bill rei tak pending a nih avanga harsatna an tawhte kan hriatpui a. He harsatna chin fel nan hian Cheng Nuai 87.72 chu DTE hnuaia an hmuh ṭhin pangai bakah pek belh a ni a. Hei hian venhimna lam hna thawktute chu an mawhphurhna tha taka an hlen chhuahna kawngah a pui ngei ang tih kan beisei a ni.  

     B.    Social Services Sector     

Social Services Sector chuan mipui mamawh phuhrûkna lam, heng— Education, Sports, Health and Family Welfare, Water Supply and Sanitation, Housing, Local Administration leh District Council, Social Welfare and Nutrition, Information and Broadcasting, Labour and Employment te a huam a. He Sector hian mipui nunphung mamawh leh hmasawnna lam a hawi a ni. 

Kum 2025-26 chhunga Social Services Sector atana sum dah chu Cheng Vbc 4747.24 a ni a, chu chu budget pum pui aṭanga 31.23% a ni. Heta ṭanga Cheng Vbc 4475.21 chu revenue section hnuaiah a awm ang a, Cheng Vbc 272.03 chu capital section atan hman a ni ang. Social Services Sector-a kum thara sum dah hi hian kum kal meka sum dah Cheng Vbc 4967.09 aiin 4.43% in a hniam a ni.  

PHE Department hnuaiah tui Pump-na turin Cheng Vbc 60 dah a ni bawk a. Kum kal mek aiin Cheng Vbc 10 in a tam a ni.  

Pu Speaker, kan Sawrkar hian mipuite hriselna lam kan ngaihpawimawh avangin, kum thar budget-ah hian Health Care Scheme atana kum kal meka kan dah Cheng Vbc 20 chu Cheng Vbc 50 ah kan tisang a. State Lottery aṭanga hmuh Cheng Vbc 20 kan dah ṭhin bakah Cheng Vbc 30 belhin Cheng Vbc 50 hi dah a ni.  Tin, medical reimbursement atana Department hrang hranga allocation kan pek bakah, Cheng Vbc 100 kan ruahman a, hei hi Sawrkar hnathawkte’n medical bill te rang zawka an lak theih nan leh, medical bill tling khawm tam lutuk ṭhin pumpelhna atana ruahman a ni.  

Samagra Shiksha Abhiyan (SMSA) hnuaia thawkte leh DIET hnuaia thawktute hlawh, Central Sorkar atanga grant kan hmuh tur leh State matching share in a daih bak “Top-up” SMS atan Cheng Vbc 85.3 chu ruahman a ni. Tin, ICDS hnuaiah hian Women & Child Development hnuaia thawk ṭhin, Central aṭanga an sum dawn ṭhin a lo tawp tak avanga harsatna tawkte tan “Top-up” SMS atan Cheng Vbc 4.97 chu State fund atangin ruahman a ni bawk. 

 Kum kal meka kan lo tih dan ang bawkin, kum tharah hian, thingtlang lam mi, a mamawhte tana a thlawna ruang phurhna turin Cheng Vbc 5 ruahman leh a ni.  

     C. Economic Services Sector  

Economic Services Sector chuan ei bar zawnna leh hmasawnna hnathawhna lam, heng— Agriculture  leh a kaihhnawih ho  te, Rural Development, MLA Local area Development Fund, Power, Irrigation and Flood Control, Road Transport, Communication, Science and Technology, Environment, Tourism, Civil Supplies leh a dangte a huam a ni. He sector atan hian kum tharah Cheng Vbc 3518.37 chu ruahman a ni a, chu chu budget pumpui aṭanga 23.15% a ni. Kum kal mek budget Cheng Vbc 3279.96 aṭangin 7.27% in a pung a ni.  

Pu Speaker, kan Sawrkar chuan Economic Sector hnuaiah hian  flagship programme, “Mizoram Bana Kaih (Hand Holding)” atan kum 2025-26 chhungin Cheng Vbc 350 kan ruahman a. Hei hi kum kal meka hemi puala kan dah Cheng Vbc 200 aiin 75% in a sang a ni.    

Kum kal meka Petrol leh Diesel aṭanga Road Maintenance Cess kan lakkhawm Cheng Vbc 15 aṭangin Mizoram State Road Fund Board in a lo hman atana kan dah ṭhin Cheng Vbc 40 chu kum tharah Vbc 55 ah kan san chho a. Hei bakah hian, heng item aṭanga kan lak tho, Social Infrastructure and Service Cess atana kan hmuh tur Cheng Vbc 15 chu education, health leh social welfare sector atana hman turin kan ruahman bawk a ni.  

Cheng Vbc 30 chu PWD hnuaia kawng enkawlna leh chei ṭhatna turin dah a ni a, Cheng Vbc 70 chu kawngpui leh leidawh te, a project pawimawh dan azira hman tura ruahman a ni bawk.  

He Sector hnuaiah bawk hian Power leina tur Cheng Vbc 500 dah a ni a, kum kal meka dah aiin Vbc 100-in a pung a. Tin, Cheng Vbc 199.77 chu Power subsidy atan dah a ni bawk a. Kum kal meka kan dah aiin Vbc 11.46 in a tlahniam thung dawn a ni. 

Power & Electricity Department-in power generation leh trans-mission atana an hnathawh tihchak nan leh, transformer hluite thlak nan State fund atangin Cheng Vbc 10 dah a ni a. Tin, Rooftop power grid subsidy atan Cheng Vbc 3 leh, infrastructure asset dangte siam nan Cheng Vbc 7 chu kum lo thar turah hian dah a ni bawk.      

     IV.   CHARGED AND VOTED EXPENDITURE  

Kum 2025-26 chhunga sum hman tur ruahman zawng zawng (gross estimated expenditure) chu Cheng Vbc 15198.76 a ni.  Food, Civil Supplies & Consumer Affairs Department hnuaia Buhfai hralhna aṭanga kan hmuh let tur (recovery) leh Printing & Stationeries leh Public Works Department aṭanga bungraw hralhna kan hmuh let tur zawng zawng (deduct recoveries) Cheng Vbc 155.50 paih hnuah, kan net estimated expenditure tur chu Cheng Vbc 15043.26 a ni ang.   

Total estimated expenditure atanga Cheng Vbc 1363.34 chu Charged Expenditure a ni ang a, a dang zawng, deduct recoveries tiamin, Cheng Vbc 13835.42 chu Voted Expenditure a ni ang.  Hei hi he House Zahawm takin a pass ngai chin a ni. 

     V.    SUPPLEMENTARY DEMAND FOR GRANTS  

Pu Speaker, kum kal mek 2024-25 atana kan revised estimate, Supplementary Demand atana ka rawn pharh chu Cheng Vbc 3512.33 a ni.    

Budget estimate pangngai baka supplementary demand lo awm ṭhinna chhan tlangpui te chu– SASCI atana allocation kan hmuh baka kan dawn belh te, CSS atana kan sum hmuh beisei aia kan hmuh tam tak vang te, Cyclone Remal, 2024 avanga sum hman lo pung ta te, medical reimbursement leh kawng danga sum hman tur ruahman sa aia lo sang chho te avang an ni hlawm.  

Kumin Sawrkar kum 2024-25 chhung hian, a chunga a chhan hrang hrang tar lante avang khian, kan Budget Estimate aiin a taka kan sum pek chhuah chu Cheng Vbc 3512.33 in a tam zawk a. Hei hian Charged Expenditure hnuaia sum pek chhuah Cheng Vbc 36.12 leh, Voted Expenditure hnuaia Cheng Vbc 3476.21 te a huam a. A hnuhnung zawk hi he House in kan pawmpui ngai bawk a ni. Ruahman sa piah lama heng sum kan pek chhuahte hi a tira kan hriat lawk loh mamawh lo kalte phuhrûk nana Sawrkarin a pek chhuahte bakah Centre lam aṭanga sum hmuh belh hrim hrim Budget-a dah luh ngaite vang a ni.  

CONCLUSION  

Chutichuan, Pu Speaker, Kum 2025-26 atana Budget Estimate, (Charged Expenditure tel lovin) Cheng Vbc 13835.42 chu he House Zahawm takah hian sawiho tur leh min pawmpui atan ka rawn pharh e.  

Budget Estimate bakah hian, kum 2024-25 atana Supplementary Demand (Charged Expenditure tel lovin) Cheng Vbc 3476.21 chu he House Zahawm takin min pawmpui atan ka rawn pharh tel nghal bawk a ni.  

Ka lawm e.