Kan veng chu Aizawla khawpuia veng hlun ber pakhat chu a ni ngei mai a. Mahse, Hindi kan  hmang ngai lova, a pawimawhna kan hre lova, kan tet zual lai phei chuan Hindi chu Vaitawng an tih mai hi a ni tih pawh kan hre lo. Vaitawng kan hriat loh avangin kan chaw ei a tuiloh phah lova; kan sava vehna leh thinglukham putnaah vaitawng thiamin kori a tu lova, sikulah pawh vaitawng min zirtir ngai hek lo.

            Venghnuai Primary School leh Middle School kan kal laiin Hindi hi kan hmelhriatlo hrim hrim a. High School-ah kan han lut ve ta a, Hindi zir a lo ngai ta tlat mai. Kan pawlpui midangte chuan Middle School-ah an lo zir sil tawh chu niin an man viau mai a, Hindi min zirtirtu lah chuan midang angin min hrut rual a. Hindi A AW B pawh hre hawt lovin thupui min han vai pui ta nghal mai si a. Ka man loh hlen phah ta a ni. First Term exam-ah chuan Mark 100-ah mark 3 lai ka hmu ve a. Kum tluana ka mark hmuh belhkhawm pawh kha pass-na khawp a tling ngutin ka ring lo.

             Khatihlai khan Pawl 7-ah chauh kan zir a, a hnu-a kan zir zui talo kha chu hnara hlit aia lian phawi ang huai a ni. Dik tak chuan Hindi teacher kha ka'n dem deuh ngawt naa a ni vek biklo. MNF movement-in kan thinlung a chiah hneh lai kha a ni a, vaitawng zir kha kan ngaisang lo ve bawk a. Eng form emaw kan dahkhah dawn a, Nationality tih zawn awla 'Indian' tih han ziah mai pawh kan hreh lai hun kha a ni ve tlat a ni. A hnu-a Zikpuii Pa (K.C. Lalvunga) thuziah "A Ruh No No Chhuakah" tih ka chhiar hnu khan Hindi thiam pawimawhzia tur ka man ve tan ta chauh a ni. 

            Vawi khat chu Pachhunga University College-a a pawl mawngphah kan zir laiin excursion-in kan kal a. Kan vaitawng thiam loh avangin New Delhi-a Ashoka Road velah khuan kan bo nileng a. Khatihlaia a inti thiam pawl kan thian pakhat jeans lei tur, arh silo, zuih bawk silo lei tumin 'parallel he' a tihte khan vai dawr nghaktu kha kan lo ti mangang fe tawh a lo ni. 

            India ram pum huap chanchinbu thenkhata ka ziah ve thin lai khan vaitawng hmang lovin a lo tling tlak theih a. Vairengte pel hauh lova Aizawl atanga ziah theih mai a nih vangte, kan biak bera-te'n ka saptawng an lo hriat thiam ve mial vangte a ni ber. Mahse, tuna ka hna ka thawh tan tak tak dawn hian New Delhi-ah kum 1 thelh probation ka tih a ngai ta si a. Chutah chuan Hindi vang hian ka mualpho ngun khawp mai. 

            Calcutta (tuna Kolkata)-ah written test kan ti a. Saptawnga ziah, saptawnga chhan tur a nih hlauh bakah 'Burma ram hming thar' chu Myanmar a ni tih hre ve hauhlote nena ekzam tlang kan ni a, ka tlang ve mai a. New Delhi-a kan interview lah chuan ka hmaa thute chu lehkhathiam leh thil hre pui pui an nih tehlul nen Hindi-in min be lo hlauhva. 'Prime Minister ni ta la, India hmarchhak helna hi engtinnge i tih reh ang?' tihte min han zawt a, kei chuan inti thupui fun fe-in ka ngaihdan hrawmhraw fe fe chu ka'n fah ve a; ka tling ta mai a. A awlsam dawn fe-a ringin probation kan han tan a, office kan han chamchilh takah chuan a lo dang daih mai. 

            Office chhungah chuan North Indian ho leh UP, Bihar tih vel hovin vaitawng an lo uar viau mai a, mahse, Hindi-a min biak reng rengin nghavawk hram ang maiin ka ngawi lui tlat zel a. An tawng ka hrelo vek bik a ni lo. Mahse, Silchar leh Bagha vela kan pik liam mai mai ang hi a hman chi loh tih hre khawpa ka fin ve em vang a ni. 'Cow belt' te an tih fiam thin India hmarlam leh Delhi bul hnaia mite vaitawng chu keini Lailapur depa awmte hman dan nen a dang lutuk a, kan tan chuan a khunkhan em a ni. Ka chhan ve vaih chuan min be zui anga kan talbuai dawn tih ka hre chiang. 

            Tum khat chu kum 1998 June thla vel kha ni ta in ka hria, Indian Habitat Centre-ah khuan kan hotunu-in min tir a. Hemi zan hi kan Chief Secretary hlui Pu H.V. Lalringa (chutihlai chuan Apparel Export Council hotupa a nih lai a ni a) te ina zanriah ei tur kan ni a. Ka va thleng tlai deuhva, Delhi UT sorkara an Minister (khatihlai khan BJP sorkar a ni a, central-ah pawh BJP kaihhruai sorkar lai a ni) hmeichhe pakhat hi dawhsanah chuan arte veikual hian a lo thu a. Thuchah tha tak niawm tak hi vaitawng hlirin a sawi a. A sawi pakhatmah ka hre lo. Chumi hnu-ah chuan programme an han tan ta tak tak a. Khatihlaia Prime Minister Pu Atal Bihari Vajpayee poem phuahte chu a thluk siam chawpin Kathak dancers an tih mai hovin an han lam rem ta a. A hla copy pawh min pe mahse eng ka ang chuang lovang tih nak a laiin a hla thu engmah ka hre lova. Thumal pakhat pawh a awmzia ka hrelo tak zet a ni. 

            Ka mangang chhe ta mai a. A thu ka hriat loh hlir an sawiin an sa si a, eng chu nge ka ziah tak anga, kan hotunu hnenah chuan enge ka thlen ang..tih ngaihtuahin khawlum karah thlanfim a lo chhuak a. Kan Venga mihlimho tawng hriatloh hmanga che velte kha ka ngai rum rum mai. Ka'n hawi kual a, ka chi leh kuang hnai deuh ka hmuhte chu Doordarshan thlalatute chauh an ni si. Saptawnga biak theih ka inring si lo. Chutih lai tak chuan kilkhatah hian tlangval la naupang deuh hmel fel tak hian a note bu-ah engemaw hi a ziak malh malh mai a, ka lam hnai a nih ringin ka va pan ta chawt mai a. Statesman chanchinbu reporter a lo ni hlauh mai a.  

            "Kei pawh political reporter ka ni a, culture leh education lam reporter an indaih lova min tir a ni a, ka bangbo ve tho mai," a lo ti a. Kei chuan an thusawi leh a hla thu a hriat hrim hrim chuan a tihdan a awm ka rin thu ka sawi a. Ani pawh chuan Delhi Minister kha chuan thu pawimawh a sawilova, a hla thu erawh chu i luh chilh dun ang, a ti ta a. Dar insi-a kan han ngaihtuah dun takah chuan a hla thu chu Indopui II-na huna US sorkarin nuclear bomb hmanga Nagasaki leh Hiroshima a tihchhiat dan rapthlakzia leh tawrhna nasatzia lam a lo ni a. Nuclear bomb hnathawh rapthlakzia hlaa phuahtu Pu Vajpayee ngei rorelna hnuaia Pokhran hmuna India-in nuclear a tihpuah leh si dante chu kaikawpin thu ropui lutuk fahranlo chu ka thehlut ve thei ta mai a. Mahse, kan pi hnenah chuan Hindi hmanna reng renga min tir tawhlo turin tihtakzetin ka ngen a. Ani lah chuan, "Hei i rawn titha lutuk a lawm," a ti lehnghal a. Mahse, ka thutak em vang ni maw min tir zui leh ta lo. 

            Vawikhat leh chu kan thiannu, Meitei nula, vairama seilian leh anmahni ang chiaha vaitawng thiam Indira Laisram nen office chhunga pindan pakhatah TV kan en dun a. Chanchinthar puangtu chuan "Pradhan Mantri ne kaha..." a rawn tih lai takin kei chuan mi hriat hlau deuh si hian, "Indira, engatinge thuthar chhiartu khian Prime Minister awmna a hrelo em ni?" tiin ka'n zawt ru sar sar a. Ani chu a nui chhuak ta chiam a. A rukte-a zawt ve nih nak a laiin kan thawhpui zawng zawng hnenah, "En teh u, Ruata hian Pradhan Mantri ne kaha- tih kha Prime Minister khawiah nge a awm tiin a letling a nia," a han ti mai chu min nuih chiam hlawm a; hnar a lian duh ngei mai. Mi hrelo ve miau te. 

            Hetiang hi ka nih avangin tar lam mah nise vaitawng i zir tha leh teh ang tiin Delhi khawpui-ah chuan lei-a kut nghat meuhvin chhia ka chham ta hial a. Ka thianpa, Lucknow khaw chhuak ngat Sanjay Pande chu zantin hian ka zawt ta tlut tlut mai a. A sawi apiang chu kan diary-ah ka ziaklut a, chu ka diary chu ka chhuahvahnaa ka ah thin ka bag-ah ka dah ta reng bawk a. Ka chhinchhiah hnem hman khawp mai. Mahse, motor-a chuan a, ding tura hrilhna tawngkam te, bus-a chuana Rs. 5 tlang peka, Rs. 2 dil letna tawngkamte a ni tlangpui a, thu ropui leh lehkhabu tha han ziahna tur thu ril engmah chu ka zir belh hranpa lo. 

            Chutia ka diary bu nena ka infam tawh chuan keu chiahlo pawhin vaitawng thu engemawzat chu ka by-heart ve tawh a. Mahse, tum khat chu ka la che chhe leh ta tho mai. Zan khat chu tuna kan OSD, Civil Aviation Pu Joe Lalhmingliana te hian Mizoram House-a lengah min sawm a, duty zawhin ka va leng a. Kan tui ta deuh ni tur a ni dar 10 rik dawnah Mizoram House kawt kawngpui-a bus ka chang chu ka bus number hriat a lokal ta mai lova. Hmu tawhlo tura ka inngaih hnu-ah ka kal duhna kal ve tho tur nia ka rin bus number a lo kal a. 'Rail Bhavan in thleng dawn em?' tia zawt ta mai lo chuan ka Hindi 'pucca' ngei mai hmang chuan, "Khawiahnge in kal dawn?" ka'n tih pek a, conductor chuan, "Delhi-ah kan kal dawn" nui chunga tih pahin min tlan liam san ta a. Ka hawi haiin ka thin a rim khawp mai. Ka'n hawi vel a, ka thinrim chuan an hetih hlawm vang a nih dawn hi Moghul lal ho khan an lo sawp nek hlawm ni te ka ti ta vel mai mai a. Ka bus number hmelhriat a lo kal ta hlauh erawh chu ka thaw huai mai. 

            Hindi thiam lutukin min timangang ve thung. Delhi atangin Aizawl lamah min sawn hnai tih ka hria a; a chhan chu Assembly inthlanpui a hnai tlat. Chutihlai chuan thawnthu letling thin ka hmelhriat ve Pu P.L. Liandinga hi pawisa puk chawpin a nau damlo hruaiin a lo chhuk thla ve a. Ani hi lawmna chang hre hauhlo, mi sawisel ringawta ramtang a ni tih ka hriat sa avangin a lakah ka fimkhur hle a. Mahse, fimkhur sen a ni lo. A pawisa neih lohzia ka hriat avangin bus chuan dan ka zirtir a. A hnu deuhva kan inhmuh leh chuan lawmthu chu a'n sawi ve a. "I lo awm hlauh chu bus chuan ka thiam phaha pawisa ka hehlo phah nasa mai, mahse, i bula ka awm hi chuan thlarau lamah chuan ka pachhiat phah deuh a ni," zu han ti hram a. 

            Vawikhat chu Janpath velah kan bazar dun a. Lehkhabu dawr nghaktu ka biak laiin 'I Hindi kha a kacha em mai, khawi keima'n ka'n dawr ang e,' a ti teh fahran a. Ka uksak mangloh laiin an lo inhnial thinrim hman a. Mahse, kan hmanhmawh si a, "Hman ver vawra han hnial ka chak hle mai," a la ti zui a. A tukah kan hman ta deuh bawka, chu dawrah vek chuan kan va kal leh a. Min lo hre tawh chuanglo na chungin a hman em avangin a va hau leh ta chiam a. An tawng an inhre chiang lo chu ka ti lova an thusawi a inmanlo dun tih chu ka hre mai a. Vai hovin min bawr tak huai huai a, min phingchil lo chauh a ni - chuti khawpa vaitawng thiam ka inzui tir chu ka inthiamlo khawp mai. Hunawl neih vang ngawta inhau tura kal kha chu a fel chiah lo a ni. 

            Kum 1998 October ni 31 khan kan pu berin a office-ah min kolut a, Aizawl-a transfer ka nih thu min hrilh a. Hemi ni hi Inrinni a ni a. Ka thian dang Sanjay chu Lucknow-ah Jayanta Bhattacharya chu Agartala-ah an transfer bawk a. A tuk Pathianni zan chuan thian dang, kan Guest House-a awmte leh thian hnai zualte'n min thlah a. Prohibition awm lohna hmun a ni bawk a, hlim taka kan party hnu chuan an haw darh hma-in ka room-ah kokhawmin thlahna thuchah ka sawi a. Sanjay-a'n Hindi min hrilh ka ziah khawmna Diary keu meuhvin Hindi ngatin thlahna leh fuihna thute ka'n sawi ta a. Pui an ti ngawt mai. Ka thian pakhat Nirendra Dev, Nagaland-a piang seilian phei chuan "Tribal ka hriat tawh zawng zawngah i la zak theilo ber," min ti hial a ni. 

            A ni taka, ka thiante ho hi ka tibuai nasa thin a. Ka lu ka mehtir leh ka hruai ve zel a, saptawngin a meh dan tur ka hrilh a; anni'n a mettupa hnenah Hindi-in an hrilh leh chhawng thin a. |hiante tel lova lu pawh mehtir theilo kha ka ni. Mahse, sawi ngial mah ila, Karimganj mistiri ho ang tho hian an duhdanin an met leh tho tho tih chu ka hai chuang lova, tawng lettu hruai kha a nuam ve hrim hrim a ni ber. Cinema kan ente hian an nuih rualin ka nui ve thei si lova, min lehlin sak hnu-ah tlai fe hnu-ah ka'n nui a, chutih lai chuan thu lungchhiat thlak deuhte hi a changtunu-in a lo sawi leh tawh \hin si a, a buaithlak duh khawp mai. 

            Vawi khat chu kan thiannu Indira te inah khan zanriah kan ei a, kei, Dev-a leh Joy-a te kan ni a. Kan haw lam chu kan Guest House kawt kan thlenin auto-rickshaw driver nen chuan ka thiante chu an inhnial ta a. Joy-a nen chuan kan la chuang a, ani chuan a tukkhuma thamin a hnek (a chum a ni mah ang chu) nual a. Kei chu ka chhuk ve a, a ha hmai bal rum khawpin kan driver chu ka hnek ta a. Tribal hnek chu a lo na deuh a ni awm e; a chhak sen nasa mai. Joy-a chu ka va hrilhru a, "Joy, enge kan thinrim chhan hi? Ka thin a va rim ve," ka'n ti ngawt a. Ani nuihza lutuk insum chuan, "Kan thinrim chhan hi i hre miahlo a maw? Engatinge kut i thlak ve si?" min ti a. Kei chuan, "Thiante in thin a rim em a, thinrim tur a ni ang chu ka ti mai," ka ti a. Thinrim pawh a reh deuh roh a. Mahse, ka thiam tawpin ka hau zui hram a, Dev-a chu Hindi a rum taka letling turin ka hrilh a. Kan haw tir ta a ni. Ka thinrim chhan chu a tira a chuan man Rs. 75 ti siin Rs. 150 min thing leh si kha a lo ni a, hrelo pawha thinrimna chi chu a ni, a tipung nasa em mai.

            A enga pawh chu nise, kan duh emaw duhlo emaw, India ramah kan awm a, India khua leh tui kan ni a. India pawisa kan hmang a, India ram zirna hnuaiah lehkha kan zir a, vaibuh kan ring a. Chuvangin Hindi hi chu thiam hram tur a lo ni. Hnam inpumkhatna lampangte kan ngaihven lo a nih pawhin keimahni tal kan inhai ven ve theihna tur leh vai nawlpui zinga bangbo lo leh kimki lo tawk tur, tlangnel thei tur tal chuan i thiam ang u. Hindi hmanna hi a tam a, Vairengte pelh tawh chuan a hmanna tur hlir a lo ni mai a; a tangkai khawp mai. An tawnga thiam taka tawng thei chu mitmeng ki deuh pawh an zah hle tih a takin ka hmu tawh thin a. Thiamloh ai chuan thiam chu a tha fe a ni.