Thian duhtakte u,

1.         Vawiin, ni pawimawh leh chhinchhiahtlak tak, India ramin zalenna a hmuh champha-phak vawi 65-na a lo thlen hian Mizoram mipuite leh India ram hmun tina mite duhsakna chibai ka buk a che u. Vawiin hi - dikna, beiseina nung leh hmasawnnate lantirtu - kan hnam puanzar chibai kan bukna ni hlimawm tak a ni a. Kan ram tana zalenna sualtu mual liam tawh - mi huaisente, martar-te leh hruaitu ropui tak takte chu thinlung takin kan chhuangin, kan hrereng a;  zahna chibai kan buk tak meuh a ni. Zalenna hnuaia tualleng mek keini khua-leh-tuite hian, zalennakanhmuh theihna tura engkim chan huama beitute rilru lo kaihruai thintu, nunze tha leh hlute khakanrilruinkanchhutlet thin tur a ni. He hunkanlo thlen hian, India Hnampa Mahatma Gandhi lehkanhruaitu ropui tak tak dangte, an huaisenna leh an inpumpekna hmangakanram min lo phuarkhawm a, khawvel mipuite nena lungrual taka zaikhata min luantirtute kha zah takin chibaikanbuk a ni.

2.        Indiaram Danpui chuan a khua-leh-tui, hnam ziarang leh sakhaw biak inang lo tak takte chu thleibik nei lova rorelna te, zalenna leh intluktlannate ang khatin min pe a.Indiaramin mipuitesiamsawrkar kalphung thang duang takkanchhawmnung chho zel thei hi khawvel pawhin faktlak leh chawimawitlak min ti a ni. Mipui siam sawrkar kalphung leh hmasawnnate pawh hi a ban phak ve lo te tan chuan engmahlo mai a ni thin a. Chuvang chuan, kan ram Danpui duangtute chuan Scheduled Caste te, Scheduled Tribe te leh dinhmun chhe zawkte kut tihchakna turin a hranpain ruahmanna min siamsak a. India mipuite chu hrui khat vuanin kan tang tlang a, chu chu kan ram chakna leh hmasawnna bulpui ber pawh a ni nghe nghe. Hmasawnna kawng tinrengahkanthang chak hle zel a - agriculture lamah te, vansang lam thiamna kawngah te, ram venhimna lamah te, industry-ah te, Information Technology lamahte - khawvel hriatinkaninvawrh sang ta hle a ni. Amaherawhchu, zirna lamah te, mihring inchher hriamna lamah te, chenna in leh lo lamah te, hriselna enkawl dan kalhmangah leh ei leh in tha chungchangahte tanlakna turkanla nei a; 'mi tin huapzo’ tur leh ngaih pawimawh hmasak tura chhawpchhuahte an nih ang ngeiin a nih tur ang taka hlenchhuah a tul a ni.

3.        Kanhmalam hun lo thleng tur beiseina nenakanthlir mek lai hian, he hun hi remchangah lain, kum khat liam ta chhunga Mizoram Sawrkar-in hmasawnna kawnga a thil tihhlawhtlinte hrilh che u ka duh a.

4.         A hmasa berah chuan, Mizoram mipui zawng zawngte hamthat tlanna tur hi kan thupui ber a ni tih hi ka sawi nawn duh a. Hmasawnna ki-pui ber, flagship programme atana kan Sawrkarin a ruahman - New Land Use Policy  (NLUP) - chu chak taka kalpui a ni a; Planning Commission pawhin hei hi min hlutpui a, NLUP atana sum senso tura ruahman pawh kum 2011-2012 khan cheng vaibelchhe 234 a nih laiin, kum 2012-2013 atan chuan cheng vaibelchhe 370 zet min ruahmansak a ni.  11th Plan hun tawpkanchuankai khan, tlangram lo neihna atana ramkanhman thin pawh za zela 42 laiin a tlahniam hman a ni.  NLUP leh Rural Development Department hnuaia MGNREGS te, ICT Department hnuaia SWAN Project-te awmze nei taka suihfin a nih azarah district hrang hrang leh thingtlang khua tam takah Rajiv Gandhi Seva Kendra building-te sak a ni a; hengte hi NLUP project enkawl leh vil zuina atan remchang takin kan hmang thei dawn a ni. Ram neih dan phung fel zawk te, rualkhai zawka ram insem tlan dan tur te, ramngaw humhalh bik enkawl dan chungchangah thuahte leh vantlang hmasawnna lam hawi zawnga ram enkawl dan tur thil tharte ruahman a ni a. Chumi piah lamah, kum hnih kal ta chhunga NLUP dawng tura thlan tawh chhungkaw 90,139 belhchhah turin kumin chhung hian chhungkaw 29,861 thlan belh an ni dawn a; kum tawpah chuan chhungkaw 120,000 kan tuam hman dawn a ni.

5.         Mizoram chhim lamah Kaladan Multi Modal Transport Project chu chak taka thawh mek a ni a; hemi azarah hian Mizoram chuSouth East Asiatana kal-khan pawimawh tak a ni chho zel dawn a ni.

6.         Mizoram chu state ralmuang takkanla ni chhunzawm zel a; he boruak ralmuang tak avang hian hmasawnna kawngah pawh kekanpen chak phah hle a ni.

7.         Mizoram economic dinhmunah Agriculture hi a pawimawh em em a. Kut- hnathawktu za zela 60 zet hi agriculture lamah hian an bur mek a. Chuvang chuan, sawrkar pawhin buh leh bal leh thlai chingtute hmakhua hi a ngai pawimawh em em a; tlangram lo neiha eizawng Mizo chhungkaw tam takte chu tunlai thiamna hmanga thlai ching tawh zawk turin kawng hrang hrangin cho phur an ni a. Chutiang kawnga hmalakna chi khat chu, NLUP leh Integrated Scheme of Oilseeds, Pulses, Oilpalm and Maize (ISOPOM) suihfin a, kan rama tha duh em em, a hlawkzia pawh finfiah tawh Oil palm chin uartir hi a ni.  Oil palm chinna ram pawh kum 2011-2012 chhung khan hectare 1,084 atangin hectare 9,345 laiin a zauh belh dawrh nghe nghe a.  System of Rice Intensification (SRI) hnuaia buh chinna ram pawh zauh belh zelin, kum tawpah chuan hectare 2000 zeta zau ni hman tura tanlak mek a ni. Leilehna khawl leh tractor-te chu loneitute hnenah a man hniam taka sem mek a ni a. Accelerated Irrigation Benefit Programme (AIBP) hnuaiah kum 2012-2013 chhung hian tuilakna project thar 20 bul tan a ni ang a; kum 2014-ah zawh fel a ni ang. Thlai chingtute chhawmdawlna atan thlai chi te, a tiakte sem a nih bakah, an thiamna tuai- hriamna turin training-te pek an ni a; thlai chungchang zir bingna te neiin, hlawk zawka thlai kan tharchhuah theihna turin kan tihdan phungte tihchangtlun chhoh zel a ni bawk.  Horticulture chuan kum 2012-2013 chhunga an pawisa tura ruahman cheng nuai 1733.94 hmangin lo neia eizawng chhungkaw retheite chu tlangram lo neih bansan a, NLUP hmanga huan-lo ram nghet leh thlai chin dan hlawk zawka thlakthlengtir turin theih tawp a chhuah mek zel a. Grape te, sapthei te, Mandarin serthlum te, lakhuihtheite leh iskut chinna atan ram hectare 9,327 khuh hman a tum a ni.

8.         State sawrkar chuan sangha-dil neitute hnenah sangha-chi leh sangha chaw man tlawm takin a sem chhunzawm zel a;kansangha tharchhuah a lo pun theihnaturinsangha khawitute chu ngawrh taka training pek thin an ni. NLUP hnuaiah sangha-chi hi nuai 641 sem a ni tawh a, chhungkaw 1,448-in tanpuina an dawng tawh a ni. Kum 2012-2013 tawpah chuan sangha metric tonne 2,373 leh kaikuang metric tonne 60 tharchhuah ngei kan inbeisei a ni. Sangha khawitute rilru chawhphurna atan leh an eizawnna tihphuisui lehzualnaturinMizoram Fisheries Act 2002 dungzuiin Serlui ‘B’ tuikhuahah sangha man phalsak an ni bawk.

9.         Sumchang thlai - rubber, coffee leh hmunphiah - tharchhuah lamah pawh hma kan sawn hle a. Soil & Water Conservation department hnuaia NLUP lo dawng tawhte bakah, hmunphiah ching turin chhungkaw 2347 te, rubber ching turin chhungkaw 460 leh coffee ching turin chhungkaw 317 te kumin chhung hian thlan belh an ni a. Kum 2011-2012 ai khan a let thum/li velin an tharchhuah pawh pung tura chhut a ni. Hei hian thingtlang lama chhungkaw tam takte a cho phurin, beiseina thar an neih phah ngei dawn a ni.

10.       State sawrkar chuan maimaw pangang tharchhuahna kawngah ruahmanna thar siamin, a tihhlawhtlin dan tur pawh a duang chhuak a; Eri leh Muga sector chu ngaih pawimawh ber zingah a dah a ni. Khawvel a lum chhoh deuh deuh avangin Muga maimaw pangang bikah phei chuan Mizoram hi gene-bank atana tinzawnna a lo awm ta a. Pangang chi leh cocoon tharchhuah a pun theihna turin Zemabawk-ah pangang chi dah khawmna in sak a ni a; pangang khawina tur Serchhip leh Champhai-ah in sak a ni a; Changpui leh Rotlang East-ah te cocoon chhek-in tur sak a ni bawk. Kumin chhung hian sericulture hnuaiah chhungkaw 826 chu NLUP atan thlan an ni a; kum thar khian chhungkaw 1,127 dangin NLUP hnuaiah tanpuina an dawng ang. Chhungkaw 1,880 hnenah thingtheihmu tang phun tur 7,60,000 zet sem chhuah a ni bawk.

11.       Sawrkar inrelbawlna kawngah, a sang ber atanga a hniam ber thlengin inenkawlna felfai, zamtha, thu-laila tak kenkawh hi sawrkar thil tum a ni tih ka sawi nawn duh a. Eirukna chungchangah eng dinhmuna ding lakah pawh sawrkar thikthu a chhe em em reng dawn a ni. Eirukna veng turin Revised ACB Manual, 2012 chu tualchhunga kan hman ve remchang thil thenkhatte CBI Manual atanga sengluh belhin siam zawh a ni tawh a. Sawrkar inrelbawlna a lo felfai zawk theihna tur leh lungawilohnate rang taka chinfel zung zung a nih theihna turin sawrkar chuan state level-ah Centralized Public Grievance Redressal And Monitoring System (CPGRAMS) a din tawh a; hetiang hi district level-ah pawh din vek tura ruahman a ni.

12.       Remna leh muanna boruak vawnhim te, khua-leh-tuite sahimna ngaihtuahte hi kan ngaih pawimawh berte zinga mi a ni a. Mizoram Police-ten thu leh hla an inthlengtawn zung zung theihna tur leh India ram pum huap pawha rang taka pawikhawihnate an chhui a, an chinfel theihna turin Crime and Criminal and Network System chu puahchah mek a ni a. Economic Offences Wing pawhin pawisa-lem tam tak an man chhuak a, sum leh pai indawrna kawnga thilfel lote leh bank kaihhnawih inbumnate an buaipui a; Mizoram-a Non-Banking Financial Company-te hnathawh dan pawh an vil reng bawk a ni. Mizoram Police-te hian mihringa sumdawnna lam rawngkai pawh Mizoram chhung leh pawn thlengin engemawzat an chingfel tawh nghe nghe a ni.

13.       Sawrkar chuan industry lama kan state hmasawnna hi a ngai pawimawh em em a. Industries Department chuan NLUP hnuaiah chhungkaw 7971 zet an tuam a, kum 2012-2013 chhunga an sum senso tur atan pawh cheng vaibelchhe 58.55 ruahman a ni. NLUP dawngtu zawng zawngte hnenah khawl leh hmanrua cheng vaibelchhe 90.19 man sem a ni dawn a ni.  Kan state economy tithangduang turin sawrkar chuan hmun hrang hrangah Industrial Area Development bul a tan a. Zuangtui Industrial Estate te, Lengte rama Export Promotion Industrial Park (EPIP) te, Luangmual-a Industrial Growth Centre te chu peihfel a ni tawh a, thil tul angte pawh bunfel a ni tawh a ni. Mau lamah pawh hmasawnna tur kawng hrang hrang kalpui mek a ni a; chutiang bawkin tunlai thiamna hmanga hlawk zawka thingpui chin dan pawh a buaipui mek bawk a ni.

14.       Sawrkar ngaih pawimawh em em pakhat chu inkalpawhna kawng hi a ni a. Kum 2011-2012 chhungin Public Works Department chuan National Highway-te leh state lamlian km 420-a thui an black-top a; km 274-a thui kawng thar sialin,  km 150 a thui an chei tha a ni. National Highway 154 (Kolasib to Bairabi) te, NH 150 (Seling to Manipur) te, NH 54 (Lunglei to Tuipang) leh Aizawl to Lunglei kawngpui siamthat hna chu thawh a ni tawh a. India sawrkar-in Look East Policy a kalpui mekah, Lawngtlai leh Myanmar ramri inkar thlenga kawngpui double lane, km 100 sial hna chu Kaladan Multi Modal Transit Transport Project hnuaiah cheng vaibelchhe 577.04 sengin thawh mek a ni bawk. He project hian hmar-chhak bial tan man tlawm zawka insumdawn tawnna tur remchang a hawn dawn bakah, Mizoram kaltlanga ram dang nena insumdawn tawnna pawh nasa takin a tipung dawn a ni.

15.       Inthiarna tha leh tui thianghlim tlan tur hnianghnara pek hi kan ngaih pawimawh em em pakhat a ni a. Kum 2011-2012 khan India Sawrkar chuan Mizoram-a mihringte khawsakna hmun thlanchhuah bika tui thianghlim pekna turin cheng vaibelchhe 35.95 a rawn pe chhuak a. Thal laia tuihna a kang chah lohna turin ruahmanna thar siam a ni a. Science thiamna hmanga tuihna thatna hmun zawn chhuah leh lei hnuai atanga tui siak chhuah hnate pawh kalpui mek a ni a. Hengte bakah hian Plan sector hnuaiah DoNER te, JNNURM leh NEC bultumin tui thianghlim pekna tur project chi hrang hrang, heng - Tuipang, Sakawrdai, Saitual, Saiha, Hnahthial, Lawngtlai leh West Phaileng-ah te thawh a ni a. Hengte bakah pawh hian tuilak hna thawhna hmun tam tak a awm bawk. Kum 2011-2012 chhung khan thingtlang lama chenna hmun 122 chu tui pek an ni a; kum 2012-2013 chhung hian hmun 57 chu tui pek tura thlanchhuah an ni bawk. Total Sanitation Campaign (TSC) leh Nirmal Bharat Abhyan (NBR) hnuaiah BPL leh APL chhungkaw tana ek-in tha siamsak hna chu za zela 84.42 leh 92.24 zetin a pung a ni. Kumin kum tawpa 'NirmalState' ni hman ngeiturinsawrkar chuan theih tawp a chhuah mek a ni.

16.       Kawlphetha hi kan state economic hmasawnna tura thil tul em em a ni a. Kawlphetha lama hma kan sawn theihna tur te,  kawlphetha kan tlakchham phurhrukna tur leh ruk heute tibo turin theih tawp kan chhuah a. Serlui 'B' SHP hman a lo nih tak avangin kan kawlphetha dehchhuah pawh MW 12 a lo ni ve ta a ni. Khaw 93 chu kawlphetha-a thlunzawm a ni a; kum 2011-2012 chhung khan Rajiv Gandhi Grameen Vidyutikaran Yojana (RGGVY) hmangin BPL chhungkaw 14920 te electric connection pek an ni.

17.       Kan state chhunga cooperative society-te kalphung tur policy mumal tak siam a, cooperative society-te chu a tangkai thei ang bera hman an nih theihna turin Cooperative Development Society din turin ruahmanna neih mek a ni a. Primary Agricultural Cooperative Society 132-te sum hloh belh khawm cheng vaibelchhe 24.58 zet thaibo a nih theihna turin Short Term Cooperative Credit Structure atan sawrkar chuan India Sawrkar leh NABARD nen Memorandum of Understanding an ziak fel tawh nghe nghe a ni. Service sector bikah chuan mimal thahnemngaite nen inel viau bawk mah se, cooperative society-te hian an titha viau zel a; MIZOFED phei chuan kum 2004 atanga 2012, kum sarih chhung chu hlawkna a tel chho ve zel a ni. Chutiang bawkin, MC Apex Bank leh MULCO te pawh a hlawk zawngin an kal mek  bawk.

18.       Naupang zawng zawngten primary education an dawng vek tur a ni tih hi sawrkar ngaihdan nghet tak a ni a. Kum 2011-2012 chhung khan SSA kaltlangin zirlai 1,66,619 hnenah cheng  nuai 320.45 sengin a thlawnin zirlaibute sem a ni a; school uniform pawh cheng nuai 589.62 sengin zirlai 1,47,406 hnenah sem a ni bawk a. Lawngtlai leh Mamit district-ah te hnam tenau zawkte pualin residential school pahnih, cheng nuai 147.64 sengin sak a ni. School naupangte chaw-chhun pawh chatlak awm lovin pek a ni a. Primary school 1,484 leh middle school 1,022 hnenah chawchhun hi pek thin a ni a; hemi zarzotu hi primary school zirlai  1,15,416 leh middle school zirlai 67,832 zet an ni. Tin, Rashtriya Madhyamik Shiksha Abhiyan (RMSA) kaltlangin secondary school thuam that hna nasa taka thawh a ni a. Sawrkar secondary school 154 zet chu cheng vaibelchhe 20.83 sengin thawm that a ni.

19.       Mizoram-a college hrang hrangte thawmthatnaturincheng nuai 1367.64 ruahman a ni a; chumi hmang chuan college hrang hrangah in sak hna thawh mek a ni. Kansawrkar chuan eizawnna tling tur science leh technical zirna lamah theih tawp a chhuah avangin National Institute of Technology (NIT) pawh Mizoram-ah din a lo ni ta a; hun reiloteah Lengpui ramah mahni campus neiin an inbengbel dawn a ni.

20.       Hriselna enkawlna lamah pawh National Rural Health Mission (NRHM) hmang tangkaiin nasa takinkaninthuam tha a, hmakansawn a ni.CivilHospital, Aizawl-ah Gyneacoloy Block te, OPD chhawng sak belh hna te, Radiology and Imaging Department pual building-te sak a ni a;ChamphaiDistrictHospitalpawh sak mek a ni bawk.CivilHospital,Aizawl-ahHospitalManagement leh Information System chu computer hmang veka kalpuiturinruahman a ni a; heta sum senso tur cheng nuai 466.51 pawh remtih diam tawh a ni. Hei hi a taka tihpuitlin a nih hunah chuan damlote enkawlna kawngah pawh nasa takinkanphuisui phah dawn a ni. AYUSH lamah hmakansawn theihnaturindistrict tinah AYUSH pualin damlo awmna tur pindansiama ni tawh bawk. GNM school 4 - Serchhip. Kolasib, Champhai leh Saiha- a dinna tur leh ANM school 1, Lawngtlai-a dinnaturinhma lak mek a ni bawk.

21.       Mizoram thlaite hi infiamna kawng hrang hrangah an diau lo hle tih sawrkarin a hria a; chuvang chuan, an theihna vawrtawp an phochhuah theihnaturinsawrkar chuan a tih theih ang zawng zawngah ruahmanna a siamsak a ni. Infiamna leh thalaite hmakhua chungchangah nasa takin hma kan sawn a. Mipa leh hmeichhe naupang, kum 12 hnuailamte chu an naupan lai atanga an talent haichhuahsak a, chher puitlin an nih theihna turin sports peng zawng zawngah sawrkar ruahmanna angin ‘Catch Them Young’ chu kalpui a ni a. Infiamna hmunhma leh hmanrua lamah pawh nasa takin hma kan sawn a ni. Lunglei-a Thuamluaia Mual-ah artificial turf phah a ni tawh a; Phulpui leh Muallungthu-ah te sports centre din mek a ni a; Kawnpui-a hockey khelhna field-ah astro-turf phah mek a ni bawk a; Mualpui-a Rajiv Gandhi Stadium pawh a chulmam hna thawh mek a ni a; Pitarte Tlang-a indoor stadium sak hna chu zawhfel a ni tawh bawk. Kum kal tawhte nena khaikhin chuan vawiinakanthalaite chu an vannei hle a ni a tih loh theih awm lo ve.

22.       Local Administration Department hnuaiah kum 2011-2012 chhung khan mipuite hnenah in sakna turin loan cheng nuai 800.00 pek chhuah a ni a. Heng loan-te hi khawpuia in leh lo din tumte tan a tangkai em em a ni. Mizoram khaw hrang hrang chanchin kimchang leh rintlakkanneih theihnaturinVillageRecord Survey pawh neih a ni tawh nghe nghe.

23.       Mizoram Shops and Establishment Rules, 2011 chu mimal dawr leh sumdawnnaa inhlawhfate hamthatna turin duan a ni a. Mizoram-ah a vawi khatna atan Building and Other Construction Workers Welfare Cess Act, 1996 hmangin 1% cess khawn a lo ni ve ta a; heta pawisa tlingkhawm hi cheng vaibelchhe 5 lai a tling tawh nghe nghe a ni. He pawisa tlingkhawm hi ni tina inhlawhfa chawpte hamthatnaturinhman a ni ang. Mizoram Youth Commission pawhin thalaite tan career counselling leh kaihhruaina a la kalpui zel bawk a ni.

24.       Mizoram chhunga zinvah tiawlsam lehzual tura helicopter service kan lo nei ta hi thil chhinchhiahtlak tak a ni a. Mizoram chhunga district khawpui zawng zawngte leh khawpui lian deuhte tlawh tur he helicopter service hi 14th August, 2012 khan a service tan a ni. Tin, Lengpui Airport chu a lo him lehzual theihna turin thlawhna tumkawng hmawrtawng pahnihah Runway Ends Safety Area (RESA) pawh State sawrkar chuan a siam mek a. Chutiang bawkin, Lengpui Airport-ah hian thlawhna din lailawkna tur hmun thawl zawk leh Isolation Parking Bay-te siam mek a ni bawk.

25.       Land revenue lama inrelbawlna a felfai zawk theihnaturinHouse Site Cadastral Survey leh ruahmanna dangte chak taka buaipui mek a ni a. In hmun 800, hectare 162-a zau survey zawh a ni tawh a; in hmun atan hmun 840 zet chu ruahman a ni bawk. Kumina lei chhiah atanga sum khawn khawm chu cheng vaibelchhe 3.67 lai a ni tawh a ni. Lunglei district-ah pawh National Land Record Modernisation Programme chu October 2011 atang khan tan a ni a; in hmun 1849 chu survey zawh tawh a ni. Hetiang hian Serchhip pawh a thawh hnihnaah tuam a ni ve leh ang. Thingtlang khuaa ram enkawl dan ennawn leh tihchangtlun chungchang pawh zawi zawia kalpui mek a ni a; Village Council-te hnena thuneihna tam zawk hlan a nih theih nan Dan dinglai siamthat emaw, Dan thar duan emaw chungchang pawh ngaihtuah mek a ni.

26.       Harsatna tam tak karah pawh Public Distribution System kaltlangin mipuite hnena buhfai sem hna chu tluang takin kalpui a ni a. Kum 2011-2012 chhung khan mipuite chu an dinhmun azira thliar hrangin buhfai metric tonne 68,736 ruahmansak an ni. Mizoram State Consumer Disputes Redrassal Commission pawhin hna a thawk tan tawh bawk.

27.       Environment & Forest Department lamah pawh National Afforestation Programme hnuaiah ram hectare 2,370-a zauva plantation thar siamna tur leh a kaihhnawih hna thawhna turin cheng nuai 1336.02 hmuh a ni a. National Bamboo Mission hnuaiah kum 2011-2012 chhung khan ramhnuai hectare 5,150 leh ramhnuai ni lo ram hectare 1,600-a zauvah mau chin a ni. Green Mizoram Programme hnuaiah thing tiak 2,86,120 sem chhuah a ni.  New Land Use Policy hnuaiah mau chingturinchhungkaw 1,409 chu tanpuina pek an ni bawk.

28.       Trade & Commerce Department chuan thlaithar hralhna lam a ngai pawimawh em em a, hetiang atan hian a hralhna tur market sak hna thawkin, loneitute hamthatnaturintheih tawp a chhuah a ni. Zokhawthar hmuna Composite Land Customs Station chu hawn theiha peihfel a ni tawh a. Tiddim leh Falam kaltlanga Rih to Kalemyo inkara  kawngpui thlur khat siamna tur project thehluh pawh Government of India chuan min pawmpui tawh a, sum ruahman hi cheng vaibelchhe 711.47 a ni. Indo-Bangladesh ramri, Kawrpuichhuah-a Border Trade Centre dinna tur ram lakfel a ni tawh a; Tlabung khuaa Trade Facilitation Centre, cheng nuai 108.07 senga din pawh hawn a ni tawh bawk. Hei bakah hian, Zorinpui hmuna Land Customs Station dinna tur hmun pawh thlanfel a ni tawh a; he Land Customs Station hi nakina Kaladan Multi Modal Transit Transport Project peihfel a nih hunah chuan South East Asia ramte tana sumdawnna kalka pawimawh tak a ni dawn a ni.

29.       Khawpui chhungah mi retheite chen bitna a awm lohna tur te, chenna hmun nuam zawk leh eizawnna remchang ni bawkte an neih theihna turin Urban Development & Poverty Alleviation Department chuan huapzo takin miretheite nun chawikanna tur ruahmanna chi hrang hrang Jawaharlal Nehru Urban Renewable Mission (JNNURM) leh Asian Development Bank (ADB) tanpuina hnuaia North Eastern Region Capital Cities Development Insvestment Program (NERCCDIP) kaltlangin a thawk mek a ni.  JNNURM hnuaiah Greater Lunglei leh Greater Serchhip Water Supply Scheme te chu cheng nuai 867.64 leh cheng nuai 687.60 senga thawh mek a ni. Greater Aizawl Water Supply Scheme-a khawl hman mekte tuaihnum  leh siamthat hnate chu cheng nuai 1681.80 sengin thawh mek a ni a; kumin kum tawpah chuan zawhfel hman beisei a ni.   JNNURM hnuaiah vek hianMizoramUniversitypanna kawngpui leh Aizawl khawpui chhung kawng siamthat leh tihzauh hna thawh mek a ni. Khawpui chhunga cheng mi retheite hi eizawnna leh vantlang hmasawnna kawng tinrengah thlauh thlak theih an ni lova; chuvang chuan Mizoram hmun hrang hrangah Basic Services to the Urban Poor (BSUP) hnuaiah chenna in 1950 sak a ni tawh a. Khawpui chhunga cheng chhungkaw rethei deuh atanga thlan chhuah thalaite chu eizawnna kawngtha kawhhmuhin, SJSRY Scheme hnuaiah thalai 25,389 zet te chu vocational training pek an ni tawh a ni.

30.       Aizawl khawpui chu 'Solar City' a puan a lo nih tak avangin Ministry of New & Renewable Energy chuan Solar City Cell dinna turin cheng nuai 48.09 min rawn pe a. Tun hnai maiah khan MNRE chuan Civil Secretariat, Assembly Secretariat leh Aizawl Municipal Council hmuna Solar Phovoltaic Power Plant pathum dinna tur project chu min rawn pawmpuiin, pawisa pawh min rawn sanction tawh a; heta sum senso tur hi cheng nuai 710.30 a ni a, September 2012-ah he project hi zawhfel hman beisei a ni.

31.       Sawrkar chuan 74th Constitutional Amendment Act tihpuitlinna kawngah theih tawp chhuah zelin, 12th Schedule hnuaia mawhphurhna chi hrang hrang - Building Regulations te, bawlhhlawh paih leh thenfai chungchang te, thlanmual leh ruang halna hmun chungchang te, lirthei dahna hmun siam leh property tax khawn hnate chu Municipality kutah a hlan tawh a. State Finance Commission pawh dinfel a ni tawh a, a mamawh tur ang hnathawktute leh hmanruate pawh pek a ni tawh a ni.

32.       Thingtlang hmasawnna leh thingtlang mi retheite chawisan hna chu sawrkar ngaih pawimawh ber zinga mi a ni a. Swarnajayanti Gram Swarozgar Yojana (SGSY) hnuaia Self Help Group dinte chu thingtlang mi retheite tan inkhaichhuahna hmanraw pawimawh tak a ni a. Heng Self Help Gourp-te leh thingtlanga kut themthiamte hian an thil dehchhuahte an zawrhna hmun atan  SGSY hnuaiah market tha zawkte sak sak an ni a. Mahatma Gandhi NREGS hnuaiah chhungkaw 1,74,016 zet chu kum 2011-2012 chhung khan inhlawhna pek an ni a; thingtlang lamah pawh tha nuai 170.328 hu zet inhlawhna siamsak an ni bawk. Kum 2011-2012 chhungin Indira Awaas Yojana (IAY) hnuaiah in 2,320 sak a ni a, IAY hnuaiah vek hian in 907 chu thawmthat a ni bawk. IAY hnuaia telh ve remchang lo thingtlang mi retheite harsatna sukiangturinSawrkar chuan rangva a sem chhunzawm leh ta bawk. Kum 2011-2012 chhung khan cheng nuai 400 sengin Rural Housing Scheme hnuaiah chhungkaw 3,145 tanpui an ni.  Border Area Development Programme (BADP) hnuaiah project 498 zet chu cheng nuai 3662.00 sengin thawh zawhfel a ni. Mizoram hmun hrang hranga hmasawnna a kairual zawk theihnaturinBackward Region Grant Fund (BRGF) kal tlangin kum 2011-2012 chhung khan cheng nuai 2582.97 hmuh a ni a; hemi kum chhung hian hna chi hrang 708 thawh a ni. Integrated Watershed Management Programme (IWMP) hnuaiah kum 2012-2013 chhung hian cheng vaibelchhe 84.00 sengin ram hectare 56,000 a zauvah project chi hrang hrang thawh a ni ang.

33.       Mizoram chhunga pawisa chheprelh lo luanglut tur leh mimalten sum leh paia sumdawnna an kalpui dan veng turin sawrkar chuan The Mizoram Money Lenders and Accredited Loan Providers (Regulation) Bill, 2010 leh The Mizoram Protection of Interest of Depositors (In Financial establishments) Amendment Bill te a siam a. E-governance hmalakna kal zelah treasury-te IT hmanga dawr theih turin The Mizoram Treasury Manual chu kum 2011 atangin hman tan a ni. Ni tina inhlawhfa chawpten an upat huna thlaveng an neih theihna turin sawrkar chuan Mizoram New Contributory Pension for Un-organised Employees and Workers (NPS-LITE) Scheme 2010 chu a hmang tan ta bawk a; he Scheme hnuaiah ni tina inhlawhfa chawpte chuan an upat hunah pension an nei ve thei dawn a ni.

34.       Government to Citizens (G2C) leh Business to Citizens (B2C) hnuaiah PPP model-in thingtlang kilkhawr leh hmun hlaa miten anmahni tana tangkai tur thilte an hriat zung zung theihna turin Common Service Centre-te din a ni tawh a. Tunah hian state sawrkar chungchanga thil pawimawh zawng zawngte kum engemawzat lo awm leh tur thlenga khunglen theihna tur State Data Centre  bun turin hna thawh tan mek a ni.

35.       Judiciary kut tihchakna tur pawhin theih tawp chhuah chhoh zel a ni a. The Mizoram District Courts Service Rules, 2011 chu puanzar a ni tawh a; Aizawl leh Champhai-ah te Court building tur sak zawh fel a nih hnu lawkah, kum 2011-2012 chhung khan Mamit-ah pawh court building tur sak zawhfel a ni ve leh ta a ni. Tunah hian Mamit-ah judicial officer-te quarter saknaturinram lak tum mek a ni bawk.

36.       District Council pathumten kawng tinrenga hma an sawn theihna tur leh an inrelbawlna pawh a lo changtlung zawk theihna turin sawrkar chuan autonomous district council area huamchhunga hman turin June 2012 thleng khan Plan hnuaiah cheng nuai 1592.40 leh Non-Plan hnuaiah cheng nuai 4461.48 a  pe chhuah tawh a. Chutiang bawk chuan Sinlung Hills Development Council tan pawh cheng nuai 300.00 ruahmansak a ni a; hei bakah hian RKVY atangin SHDC tan hian cheng nuai 300.00 ruahman a ni bawk.

37.       Hnam puitling zawkte chuan an hnam rohlu - in leh hmunhmate - an humhalh thin a. Chutiang atan chuan Champhai-ah district library building sak zawh a ni tawh a. Tlawmngai pawlte tan - Saidan, Bilkhawthlir, Sialsuk, Ramhlun Vengthar, Zuchhip leh Falkawn-ah te library building sak a ni bawk. Art & Culture Department chuan Mizoram chhunga pipute sulhnu leh hnam ro chi hrang hrangte humhalhturintheih tawp a chhuah mek zel a ni.

38.       Sawrkar thu leh hlate rang taka puanzar zung zung a nih theihnaturintheihtawp chhuah chhunzawm zel a ni a; chanchinbumite hamthatna tur pawhin ngaih pawimawh a hlawh chho zel bawk. IPRO office building chu Kolasib leh Mamit-ah sak zawh a ni tawh a. Chanchinbumite bengvar lehzualna tur leh state danga scheme chi hrang hrangte an kalpui dan zirchiang turin Sikkim leh West Bengal-ah te zinna remchang siamsak an ni.

39.       Mizoram chu khualzinmiten an rawn tlawh chak theihna turin thingtlang lama khualzin hip theihna tur kan neihte zirchian mek zel a ni a. Bung Bangla hmuna Institute of Hotel Management building sak hna pawh zaa 98 zawhfel a ni tawh a ni.

40.       Mizoram sawrkar chuan ruihhlo tawlhruk leh damdawi hmansual hluar zel tur hi a ngaimawhin, a vei em em a. Hetiang suahsualna do tur hian Excise & Narcotics Department chuan thapui a thawh chhunzawm zel a; kum 2011-2012 chhung khan ruihhlo tawlhruk ching mi 805-te manin, thubuai siamsak an ni. He sualna hiankankhawtlang nun nasa takin a tichhia a ni tih hria a, ruihhlo tawlhruk leh damdawi hmansual dona kawnga kohhran-te leh tlawmngai pawl hrang hrangten thinlung taka sawrkar hmalaknate min thlawp avangin lawmthu ka sawi a ni.

41.       Sawrkar chuan District tina inrelbawlna a lo changtlung zawk theihna turin District Innovation Fund hmangin a cheibawl chho mek a. District tin hnenah - hriselna enkawlna tihchangtlunna tur te, khawkar kawng tihthatna tur leh vantlang mamawh dinna atan - cheng nuai 50 theuh pek a ni. District tinten he pawisa hi an hmang tangkai hle a ni.

42.       A zavai thua ngaihtuahin, thingtlang mite harsatna sutkian kawngah leh an dinhmun chawisan kawngah te, inhlawhna remchang buatsaih kawngah te, vantlang tana rotling tur thil chi hrang hrang dinna kawngah te hmuh theihin hmakansawn a; a bikin thingtlang lamah hnuhma hmuh tur a tam lehzual a ni. Hmasawnna rah hi mi retheite leh mi hnuaihnung zawkten a zar an zo ngei theihna turin theih tawp kan chhuah tak meuh a. Vawiinah hian, sawrkarin a hmachhawpte a tihpuitlin theihna tura theih tawpa tan min lakpui thin avangin sawrkar kutke zawng zawngte hnenah te, tlawmngai pawlte leh NGO chi hrang hrang chungahte lawmthu ka sawi duh a. In tanpuina leh tawiawmna tel lo chuan sawrkar hian a ruahmannate hi a tipuilting theilo tih ka hria a ni. Mizoram mipuite hian hun lo kal lehzel turah pawh inngeih dial diala chenhona nun hlu tak hikanchhawm nun chhoh zel ka ring tlat a ni. Chutiang bawkin, hun lo kal lehzel turah pawhkanram leh khawtlang hmasawnna tura kekanpenna tinrengah nasa zawkakanintawiawm tlan hi ka beisei bawk a ni.

43.       Vawiina parade contingent-te, zirlaite leh he Ni lawm tura lo pungkhawm zawng zawngte chungah lawmthu ka sawi a. Vawiinah hiankanstate-in kawng tinrenga hma a sawn a,Indiaram state dangte tana entawntlakkannih hial theihna tura thawkturinkanrilru i siamthar theuh ang u.

 

Ka lawm e.

JAI HIND