Thian duhtakte u,

Vawiin ni pawimawh leh chhinchhiahtlak tak, India ramin zalenna a hmuh champha-phak vawi 66-na a lo thlen hian, Mizoram mipuite leh he ni ropui tak lawmna hun hmang tura rawn kal zawng zawngte duhsakna chibai ka buk a che u.

He ni ropui takah hian, kan ramin he hun lawmawm a hmuh theihna tura an theihna zawng zawng hlantu, India Hnampa Mahatma Gandhi te, Pandit Jawaharlal Nehru te leh hruaitu ropui tak takte chu thinlung takin kan chhuangin, kan hre reng a; zahna chibai kan buk tak meuh a ni. He ni chhinchhiahtlak leh pawimawh tak hi kan ram ropui takin ram dang lak atanga zalenna a hmuh ni, mahni kea ding tura beiseina sang tak nena bul a tan ni a ni tih hre rengin, keini khua leh tuite hian, zalenna kan hmuh theihna tura mittui leh thisen hlantute rilru lo kaihruai thin tu, an duhthusamte tihlawhtling tura kan inhlan thar a tul tak meuh a ni.

He hun hi remchanga la-in, kum khat kal ta chhunga Mizoram Sorkarin hmasawnna kawnga a thil tihhlawhtlinte hrilh che u ka duh a ni.

1. Hmasawnna kipui ber, flagship programme atana kan Sorkarin a ruahman - New Land Use Policy (NLUP) chuan ei leh bar zawnna kawngah te, sumpai dinhmun leh khawtlang nunphung hrim hrim ah hmasawnna tam tak a thlen mek zel a. Kum 5 chhunga NLUP dawng tura ruahman chhungkaw 1,20,000 tuam hman tura hmachhawp chu a tir kum 3 chhungin tuam hman a ni a, a dawngtute hian trade hrang hrang thlangin, ramchhung hmun tinah an inzar pharh a ni. Midang 15,000 ten an hmuh theihna tur Supplementary Plan chu Planning Commission hnenah thehluh a ni tawh bawk. Planning Commission chuan a kum 4-na thlengin ACA chhungah cheng vbc 1208.82 a pe chhuak tawh a. Heng bakah hian, Sorkar Laipuia Ministry hrang hrangte chuan Centrally Sponsored Scheme (CSS) Convergence Plan atan cheng vbc 460.43 an chhunglut tawh a, kum 2013-2014 chhunga CSS programme hrang hranga hman tur, cheng vbc 300 chu Convergence Plan hnuaiah ruahman a ni bawk. He project hian loneiha eizawng thinte tan eizawnna dang, ngelnghet leh rintlak zawk siamsakin, tlangram loneih nasa takin a titlem a ni. Eizawnna kawng dang, hlawk zawka loneih te, eitur sawngbawlna te, ranvulh kawnga hmalakna te, sangha khawi te, maimaw pangang khawi te, sumchang thlai chin te hian a zarzotute chu ei leh barah nasa takin a chawikang bawk. CSS programme leh NLUP kaikawpin, chak lehzuala sorkar ruahmanna, hmasawnna hnate tihpuitlin a nih theihna turin, ruhrel pawimawh hrang hrang - thlai kui tiahna, ar awpkeuna, ruahtui khawlna leh inkalpawhna kawngte siam a ni chu sawi hmaih chi a ni lo. Heng te avang hian, 11th Plan chhunga India ram pum GSDP-a thanna za zelah 7.8 a nih laiin, Mizoram State thanna chu za zela 11 lai a ni a, he hlawhtlinna chhuanawm tak hi NLUP vang liau liau a ni. Kum 2010-2011 chhunga per capita income cheng 50,956 lai a tling pha hian, kan State-in ei leh bar kawngah hma kan sawn mek zel tih a tarlang bawk.

United Nations hnuaia Food and Agricultural Organisation (FAO) kaltlanga hmanrua leh sum lama tanpuina kan hmuh theih nan, Minnesota University, USA atangin mithiam ten January, 2013 khan Mizoram an rawn tlawh a. An thil hmuhte ziaka thehlutin, NLUP kalpui mek chu tha an tih thu an tarlang bawk. Mithiamte hian FAO hotute chu Delhi-ah leh an hmunpui, Rome-ah ni 31 January atanga ni 4 February, 2013 chhung khan an hmu a, hemi kawnga tul dang te buaipui chhoh mek zel a ni. Mizoramin harsatna hrang hrang a tawh thin, ser tam thin te, arpul hri leng fo thin te, vawk leh bawng natna te, UNO hnuaia “One Health Programme”-a hriselna chungchangte, ram ngaw chereu, tui hna kang chat, leichung hang leh tui humhalhna kawngah leh harsatna dangte chu khawvel huapa mithiamte rawn a, sut kian tum mek zel a ni.

2. Dan leh hrai kenkawh te, remna leh muanna vawnhim leh khua leh tui te sahimna ngaihtuahte hi ngaih pawimawh berte zinga mi a ni fo va. Environment & Forests Department hnathawk mi 5 te, ni 18.2.2013-a National Liberation Front of Tripura (NLFT) hel pawl ni-a rinhlelh ten an rukbo tih loh pawikhawihna lian tham kum kalta chhung khan thleng a awm lo va. SP CID(SB) team te thawhrimna azarah heng rukbo te hi tlanna sum engmah seng lova him taka chhanchhuah an ni. Dik tak leh huai taka hna an thawh theih nan Mizoram Police te chu zalenna pek an nih avangin dan leh hrai kenkawhna kawngah pawh hmasawnna namenlo hmuh a ni a, India rama State ralmuang ber kan nih zui zel theihna turin Mizoram Police te inpekna zawng zawng ah hian lawmthu ka sawi a ni. Mizoram hi chhiatrupna thleng thut thei dinhmuna ding a nih avangin chhanchhuahna hnathawktute chher hriam leh thuamchak te chu Sorkar chuan a ngaipawimawh em em a ni. Kum kalta chhung khan Armed Police 324 te chu State Disaster Response Force (SDRF) hlawm 5-a thenin chhanchhuah hna training hautak tak an zo hman a ni. Ni 11 May, 2013-a Laipuitlanga chhiatna rapthlak tak, nunna hlu tak 17 channa kha Mizoram Sorkar chuan pawi a ti tak zet a, lusun chhungte kan za-in kan tuarpui a ni. Eiruk dona kawngah hma chak taka lak mek zel a ni a, kumin chhungin Anti Corruption Branch chuan eiruk thubuai criminal case 12 ziak lutin 7 lai thubuai siamsak tawh an ni nghe nghe.

3. Public Works Department hnuaiah lei 4 - (1) Phullen - Phuaibuang inkara Tuivai Luia Thir Lei te (2) Muallungthu - Khumtung inkara Tuirial Luia Thir Lei te (3) Armed Veng - Falkland inkar leh Lower Bethlehem Venga World Bank Aizawl Bypass Road-a Chite Lui kanin cement concrete leilawn pahnih te chu hawn vek an ni tawh a, a dang pathum pawh dawh mek niin kumin chhung hian zawh hman tum an ni. Kum 2012-2013 chhung khan NH 54 kawngpui 220 kms leh NH 150 kawngpui 55 kms te chu tunhnai khan thawmthat a ni a. National Highway hmanlai Lane 2 atana buatsaih hna pawh thawh mek niin kum 2015 ah chuan 212 kms-a thui zawh hman tura beisei a ni. NEC Scheme hnuaiah Serkhan - Bagha kawng (115 km), Ngopa - Tuivai kawng (113.50 km) leh KDZKT kawng te siam nan cheng vbc 344.17 chu tunhnai khan sanction a ni. PMGSY hnuaiah thingtlang khaw 164 chhun tur kawng laih zawh tawh an ni. Externally Aided Project (EAP) hnuaiah Ministry of DoNER kaltlanga Asian Development Bank sum cheng vbc 167.9 hmanga Serchhip - Thenzawl - Buarpui kawng (55 km) te; NH 44A atanga Buarpui - Thenhlum - Phairuangchhuah - Chawngte kawngin S.Bungtlang-a Multi Modal kawng a pawhna tur kawng (350 km) siam hna te; World Bank sum cheng vbc 3,500 hmanga Mizoram State Road Project-II hnuaia Lunglei - Demagiri - Kawrpuichhuah kawng (112 km) leh Champhai - Zokhawthar kawng (30 km) siamthat hna te chu bultan tum a ni. Lawngtlai leh Myanmar ramri thlunzawm tur Lane 2 kawngpui pawh thawh mek a ni a, hei hian Myanmar ram lawngchawlhna khawpui pakhat Sittwe a pawh ang a, chu chuan Mizoram sumpai ngelnghehna namenlo a thlen beisei a ni. Chanakyapuri, New Delhi ah Mizoram House thar hawn a ni tawh a, New Town Kolkata ah pawh Mizoram House thar hawn thuai theih beisei a ni bawk. New Mumbai-a Mizoram House thar sakna tur lungphum phum ni tawhin Bangalore ah pawh Mizoram House hmun tur hual fel a ni a, tihfel thuai beisei a ni nghe nghe. Governor chenna in tur Raj Bhavan thar leh Secretariat building belhchhahna tur sak hna te pawh tan a ni tawh bawk. Mualpuia Rajiv Gandhi Stadium, 400 metre 8 Lane Track, phullem phah Football field puitling mipui 6200 lenna Stadium pawh sak zawh a ni tawh a, a kaihhnawih mamawh hrang hrang bunna tur pawh ngawrh taka thawh chhunzawm zel a ni bawk. Mizoram State sumpai chawikanna turin Sairang thleng Rel kawng siamna turin Bairabi leh Sairang inkarah ram mamawh cheng vbc 20 chuang sengin lak fel a ni tawh a ni.

4. Kawlphethaa intodelh chu Sorkar ngaihpawimawh hmasak a ni zui reng a. Mizorama Hydel Generation hmanga tun dinhmuna power siamchhuah chu 29.35 MW a ni. Kawlphetha dehchhuah tihpunna turin Power & Electricity Department chuan cheng vbc 57.49 sengin Khuangthing khaw bula 5 MW Tlawva SHP siam hna a thawk tan mek a, kum 2015-ah zawh hman tum a ni. Cheng vbc 2.2 senna tura ruahman Tuiriza Hydel Project 100 KW leh cheng vbc 1.56 senna tur Tuiching Hydel Project 100 KW te pawh thawh mek niin kum 2014 ah zawh hman tura beisei a ni. Kumin 2013-2014 hian cheng vbc 49.60 senna tur Kawlbem SHP 3.5 MW siam hna pawh Department chuan thawh tan a tum a ni. Ministry of Finance, Government of India hnuaia 47th Meeting of Empowered Institution for Viability Gap Funding (VGF) scheme chuan ni 23.7.2013 khan 210 MW Tuivai HEP chu a pawm ta a, hei hi Public Private Partnership (PPP) mode-a Viability Gap Funding hmanga thawh tur a ni a. He Project hi ram pumah VGF support hmanga PPP mode-a Power Generation Project hmasa ber tur leh, hmarchhak bialah pawh PPP mode-a State-in hmasawnna ruangam liantham a thawhna tur hmasa ber a ni bawk. He Project hi Design, Build, Finance, Operate and Transfer (DBFOT) chi-a thawh tur niin kum 5 chhunga zawh fel hman tura ruahman a ni a, Department chuan he Project tan hian khawvel huap Global Tender a chhuah dawn bawk a ni.

5. Urban Development & Poverty Alleviation Department chuan a huam zau thei ang berin khawpuia mipui chengte hmasawnna kawng chak takin a kalpui mek a. Jawaharlal Nehru National Urban Renewal Mission (JNNURM) hnuaiah PHE Department-in cheng nuai 1681.80 sengin Greater Aizawl Water Supply Scheme Phase-I cheithat hna a thawk a, he Project hi kumin 2013-2014 chhung hian zawh hman tura beisei a ni. Sorkar Laipui pawhin Aizawl khawpui chhunga kawngpui lian tak tak 3 cheibawlna tur a pawmpui tawh a, chung kawngte chu khawpui chhung kawngpui zauh leh cheitharna tur Aizawl City Road Phase-I (cheng nuai 3,873.40) te, Aizawl City Ring Road hnuaia Sihhmui leh MZU inkar kawngpui (cheng nuai 5,309.32) leh Vaivakawn leh MZU inkar kawngpui zauh leh cheithat (cheng nuai 1,907.64) hna te, State PWD-in an thawh mek te an ni. Basic Services to Urban Poor (BSUP) hnuaiah insak Project 3 - Chite & Lawipu EWS (cheng nuai 3,402.43), Rangvamual EWS (cheng nuai 3,075.14) leh Durtlang EWS (cheng nuai 2,623.73) project te chu BPL chhungkua te leh khawtlanga khawsak harsa zual (Economically Weaker Sections) te tana chenna in leh mamawh tul dangte sak hna thawh mek a ni. Heng project 3 te hian khawpui chhungkaw harsa 1,096 te tan chenna in a siamsak dawn a ni. Cheng nuai 3,927.31 senga in 1950 sakna tur Lunglei, Saiha, Champhai (Project 2), Kolasib (Project 2), Serchhip leh Mamit ah EWS Housing Project 8 chu Sorkar Laipui chuan Integrated Housing and Slum Development Programme (IHSDP) hnuaiah rawn pawmin a sanction tawh a, hun reilote chhunga zawh beisei a ni.

Ministry of New & Renewable Energy (MNRE) chuan Aizawl khawpui chu nizung chakna chhawrtu Solar City-a siam tura ruahmanna a pawm tawh a, Aizawl City Master Plan pawh buatsaih niin Ministry hian a pawmsak tawh bawk. Hemi kawnga hmalakna atan hian Project 13 zet sanction hmuh tawh niin bawhzui mek a ni a, hemi zinga 99.36 Kwp SPV Power Plant, New Secretariat, Khatla chu peih fel tawh a ni. Aizawl Master Plan Vision - 2030 pawh pawm fel tawh niin Aizawl khawpui chu ruahmanna fel leh tluantling taka a than theih nan Zonal Planning chipchiar tak buatsaih chhoh tum a ni. Khawpuia chengte tana tul leh pawimawh chi hrang hrang - bawlhhlawh paih, tui in tur, tuihawk luan kawr leh tui chhe paihna leh vantlang tana tulte enkawl nan 13th Finance Commission Grants for Urban Local Bodies chu Aizawl Municipal Council kutah hlan fel tawh a ni. Hemi hnuaiah hian kum 2012-2013 chhunga Sorkar Laipuiin cheng nuai 1,982.09 min rawn pek tawh atangin 1st Instalment cheng nuai 1,245.13 chu hman tawh a ni. Aizawl khawpui hmasawnna ruhrel pawimawh tak tak bakah mipui vantlang mamawh thil tul te siam nan hetianga Sorkar Laipui tha rawn thawh hi a chhenfakawm tak zet a. Cheng nuai 2365 senna tur Action Plan 2013-2014 pawh duang felin Sorkar Laipuiah thehluh fel a ni tawh bawk.

6. Trade and Commerce Department chuan kum 5 kalta chhung khan market 224 a sa a; hemi chhung hian cheng nuai 114.28 a la lut tawh a ni. Bangladesh nena ramri insumdawn tawn nana Tlabung-a Trade Facilitation Centre sak thar pawh hawn a ni tawh a. Indo-Myanmar Border Trade hnuaia Mizoram leh Myanmar inkalpawhna kawng siam chu a kal tluang hle a, hman theih a nih hunah chuan kan ram economy ah nghawng tha tak a neih ngei a beiseiawm. Zokhawthar, Champhai District-a Land Custom Station (LCS) chu hawn (commission) mai theihin peih fel tawh a ni. Zorinpui (Lawngtlai District)-a LCS siam ruahmanna awm pawh Ministry of Commerce hnuaia Empowered Committee Meeting chuan ni 5th July, 2013 khan sum pek turin a thuphungin a pawm. He Land Custom Station hi nakina Kaladan Multi Modal Transport Project (KMMTP) peihfel a nih chuan South East Asia ramte tana sumdawnna kalka pawimawh tak a ni dawn a ni.

7. Kumin chhung khan State pawna hmunphiah hralhna atangin cheng nuai 725 hmuh a ni. Hmunphiah hi ram hectare 2300 a zau ah chin a ni a; Hmunphiah bakah hian rubber ram hectare 500 a zauvah chin niin, coffee hi hectare 200 a zauva chin a ni bawk. Kut hnathawktute tih changtlungna tur programme RKVY hnuaiah sangha chaw metric tonne 305.6 leh sangha chi nuai 180 sem niin, sangha metric tonne 5400 lai tharchhuah a ni bawk.

8. Labour, Employment & Industrial Training Department chuan The Mizoram Building and Other Construction Workers Welfare Board a din a, he Board hian kum 5 kalta chhung khan cheng nuai 1,423.24587 a la lut tawh a, he sum tlingkhawm atang hian cheng nuai 400.464 a sem chhuak tawh bawk a ni. Printing & Stationery Department chuan DoNER Ministry atanga tanpuina a hmuh cheng nuai 330.38 chu an Department khawl thil mamawh chi hrang hrang tihchangtlun nan a hmang bawk a ni.

9. Sawrkar kalphung chak leh langtlang tak neih hi Sorkar tum ber a nih angin, kum kalta chhung khan district leh block headquarters zawng zawng internet-a thlunzawmna tur Mizoram State Wide Area Network (MSWAN) chu ICT Department chuan June 19, 2012 khan a din a. Hei hian sorkar inrelbawlna fel leh awlsam zawk a thlen ngei beisei a ni. Taxation Department-in chhiah khawn dan tunlai zawk – mipuiten anmahni in lum atanga awlsam taka internet hmanga chhiah pek mai theihna remchang an siam a. Hemi vang hian sum tlingkhawm pawh a pung nasa hle a; cheng vbc 170 lakluh tura beisei chu cheng vbc 15.29-a khumin, cheng vbc 185.29 zet hmuh a ni.

10. Sa hrisel leh thianghlim mipui ei tur chhawpchhuah a nih theih nan Sorkar chuan Mualpui leh Bung Bungalow ah ran talhna in (slaughter house) changtlung tak a sa a, Serchhip leh Lunglei-ah pawh slaughter house hi sak a ni mek bawk.

11. Sorkar chuan thingtlang tih hmasawn zel leh thingtlang miretheite chawikan hi a tum pawimawh ber te zinga mi a ni a. Hemi kawngah hian kum 2012-2013 chhung khan National Rural Livelihood Mission (NRLM) hnuaiah Self Help Groups (SHG) 86 siam a ni a. Heng Self Help Group-te leh kut themthiamte eizawnna kawnga hmasawn zel nan thingtlang tam tak ah bazar siam a ni bawk. Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee Scheme (MGNREGS) hnuaiah kum 2012-2013 chhung khan job card 2,10,794 pek chhuah niin, chhungkaw 1,73,967 hnenah inhlawhna siamin, hemi kum chhung hian tha 1,27,42,356 sen a ni. Indira Awaaz Yojana (IAY) hnuaiah chenna in 2,396 sak a nih bakah in 383 chu thawm that a ni bawk a. Kum kal mekah hian Sorkar chuan in 3,661 sak belh a tum bawk. Chenna in zawng zawng hian inchung phui tha tak an neih hi sawrkar chuan a duhsak hle a, chuvangin thingtlang rethei chhungkaw 3000, IAY tanpuina dawng ve lo te hnenah inchung tur rangva a sem bawk. Kum 2012-2013 chhung khan Border Area Development Programme (BADP) hnuaiah hna hrang hrang 534 thawh nan cheng nuai 3977 hman a ni a, he mi kum vek hian cheng nuai 137.73 chu hna chi hrang 23 thawh nan he scheme hnuaiah hian hmuh belh a ni bawk. Kum 2012-2013 chhung khan BADP hnuaiah cheng nuai 4017 bithliah a ni a, Integrated Watershed Management Programme (IWMP) Project hnuaiah kum kalta chhung khan cheng nuai 1643.879 senna tur ram hectare 2638.18 a zauvah kutthlak a ni. Hemi kum chhung vek hian Backward Region Grant Fund hnuaia hna hrang hrang 1354 thawh nan cheng nuai 1916 dawn a ni bawk.

12. Mitin-in tui thianghlim in tur an neih theih nana ruahmanna siam hi Sorkar-in a ngaipawimawh hle a. Kum 2012-2013 chhung khan NRDWP hnuaiah PHE Department chuan thingtlang khaw 57-ah hmalakna tur ruahmanna a chhawpchhuak a. Hemi atan hian Sorkar Laipui atangin cheng nuai 4540.63 hmuh a ni. NABARD (RIDF) hnuaiah Rural Water Supply Scheme 4 peih fel a ni tawh a. Greater Aizawl Water Supply Scheme (Phase-I) chu JNNURM hnuaiah cheng nuai 1681.80 hmanga tharthawh mek niin zawh fel tep a ni bawk. UIDSSMT hnuaia Greater Lunglei Water Supply Scheme tihlen nan cheng nuai 867 senna tur leh cheng nuai 687 senna tur Greater Serchhip Water Supply Scheme tih len hna kalpui a ni bawk. 10% lumpsump grant hnuaiah cheng nuai 2,070.20 senna tur Greater Saiha Water Supply Scheme chu hna thawh mek niin, 37% chu zawh tawh a ni a, cheng nuai 441 senna tur Tlabung Water Supply Scheme hna pawh 46% thawh zawh a ni tawh. Greater Khawzawl Water Supply Scheme pawh cheng nuai 2,497 hmang tura thawh tan a ni bawk.

13. Information & Public Relations Department hi sorkar leh mipui inkara inlaichinna tha siamtu pawimawh tak a ni a. Thuthar thehdarhna kawngah he Department hian tunlai Information Technology changkang ber berte hmangin sul nasa tak an su mek a ni. Sorkar chuan a vawi khatna atan lemchan leh lemziak chawikan nan sum tam tham tak a dah hrang a ni. Tourism-ah pawh hmasawnna nasa tak kumin chhung khan hmuh a ni a. Ram chhung leh ram pawn atanga khualzin veivakte atangin sum lakluh zat chu cheng nuai 171 a tling a. Rural Tourism leh Adventure Tourism-te hi khualzinmi te hipna tha tak a ni dawn tih hriain, helamah hian hmalakna uar zawk pawh siam a ni. Sialsuk leh Hmuifang ah Eco-resort siam thuai tum mek a ni.

14. Sports & Youth Services Department hnuaiah cheng nuai 1,100.70 senga Champhai- a Vanlallawma Indoor Stadium sak chu 1st August, 2013 ah hawn a ni. Pitarte Tlang, Aizawl a Indoor Stadium pawh cheng nuai 1,242.42 senga sak zawh tawh a ni. Lirthei tam tham dahna hmun tur (Multi-level Car Parking) te, vantlang hmun (Community Center) leh department Office Complex siamna tura DoNER Ministry in cheng nuai 1,298.26 phalsak tawh hmangin hna tan thuai tum a ni a. Electric Veng, Aizawl-a Indoor Stadium sakna tur cheng nuai 493.63 pawh North Eastern Council chuan a pawm tawh a ni. State Plan Fund atangin infiamna hmunhma tam tak siam leh tihphuisui hna thawh mek a ni a. Hei hi hre rengin Sorkar chuan SPA (2012-2013) hnuaiah cheng nuai 1,777.80 a dah hrang a ni. Kan nghahhlelh tak NCC Air Squadron (Air Wing) siam chu tunah tluang taka hman chhoh mek a ni a. College leh school hrang hrang atangin cadet 1,800 chuang an inziaklut tawh bawk a ni. May ni 18, 2013 a khawvela tlang sang ber Mt. Everest lawn chhuak tu David Zohmangaiha leh Base Camp Manager Vanlalliana te chungah ka lawmpuina leh duhsakna ka hlan a ni.

15. Ramngaw tha kan neih theih nan Environment & Forest Department chuan hmalak dan leh hmachhawp mumal tak a siam a. Thingtlang tam takah National Afforestation Programme (NAP) bultumin ramngaw chhengchhe tawh tak te siam that leh nan Village Forest Development Committee din a ni. He programme hnuaiah hian ram hectare 50,000 chuangah plantation hmun siam a ni a. Heng hmun te hi tualchhung mite leh sorkar kut ke ten nasa takin venhim hna an thawk thin a ni. Kumin (2013-2014) chhung hian Sorkar Laipuia Environment & Forest Ministry chuan NAP hnuaiah project hrang hrang sanction-in, chak taka kalpui mek a ni a. Heng project-ah hian ram hectare 1530 a zauva hna hmasa thawh tur te, plantation thar hectare 2500 siam te leh plantation awmsa hectare 7670 a zau enkawl te a tel a ni. Green Mizoram Programme hnuaiah ramngaw humhalh that theih zawk nan thing tiak 2,00,000 phun a ni a. Sorkar Laipui puihna-in Intensification of Forest Management scheme kalpui mek a ni. He scheme hnuaiah hian cheng nuai 505.04 hu project hrang hrang siam tumna chu Sorkar Laipuia Environment & Forest Ministry chuan kum 2013-2014 atan a pawmpui tawh a ni. National Bamboo Mission hnuaia mau chin hna chu ramngaw leh ngaw lovah te pawh hectare 50,000 chuang hmunah kalpui a ni tawh bawk.

Nungchate humhalh kawngah Environment & Forest Department chuan fak tlak takin hna a thawk a. Tiger Reserve 1, National Park 2 leh Wildlife Sanctuary 7 te a lo siam tawh a ni. Nungchate humhalh nan hian kilometre 1728.75 a awh a, hei hi kan state zau zawng zaa pariat aia tam mah a ni.

16. 11th Five Year Plan chhungin khawtlang mamawh phuhruk nan Social Welfare Department in hma a la a. Civil Society te nena tangrualin pianphunga rualbanlo, tar, rethei, chenna tur in leh lo nei lo, mi chhumchhia, hmeithai, hmeichhia leh naupangte venhim, enkawl, dawmkan leh lei rem rah tir lehna kawngah nasa taka thawkin an chenna tur te buatsaih sak a ni a. Damdawi hmang sual, zu ngawlvei, naupang leh hmeichhia rukbo leh hralh do nan hma a la a, kum tling lo dan bawhchhia te kawng dika kaihhruai hna te pawh a thawk a ni.

17. Zirna tha siam hi Sorkar chuan a ngaipawimawh reng a. SSA hnuaiah zirlai 1,66,318 hnenah zirlaibu leh 1,58,679 hnenah uniform a thlawnin sem a ni bawk. Pianphunga rualbanlo naupang 7602 hnenah tanpuina leh hmanrua dangte a thlawna pek a ni bawk. SSA leh RMSA hnuaiah zirtirtu training, physical education, school building sak that leh a hlui cheithat hna thawh mek a ni a. Chaw chhun pawh chatlak awm lo vin pek a ni a, Primary School 1503 leh Middle School 1022 zet hnenah chawchhun hi pek thin niin, hemi zar zotu hi primary school zirlai 1,30,483 leh middle school zirlai 4,95,015 an ni. Mizoram-a college hrang hrang ten hmunhma tha zawk an neih theih nan cheng vbc 12.22 chu a thawh khat nan DoNER Ministry chuan NLCPR hnuaiah a rawn sanction a. DoNER Ministry vekin Champhai College sak nan cheng nuai 342.46 2nd installment a rawn pe a. CSS hnuaiah Human Resource Development Ministry in cheng nuai 600 theuhva insem turin Champhai, Kolasib, Lawngtlai leh Mamit-a New Polytechnic sak chhunzawm nan a pek bakah, Saiha leh Serchhip-a New Polytechnic sak nan cheng nuai 200 ve ve a pe bawk. Hei bakah hian Lunglei-a

Mizoram Polytechnic leh Durtlanga Women Polytechnic-a hmeichhe hostel sak nan cheng nuai 90 ve ve a rawn pe a ni. Mizoram Education Reforms Commission rawtna angin Planning Commission, DoNER leh NEC te hnenah DPR cheng vbc 815 atan thehluh a ni a, a thawh khatna atan NEC hian reiloteah cheng vbc 10 a pekchhuah beisei a ni.

18. Hriselna enkawlna lamah pawh National Rural Health Mission (NRHM) hmang tangkaiin hma kan sawn nasa hle a. State Referral Hospital, Falkawn khum 150 awm theihna chu 10th Dec, 2012 khan hawn a ni tawh a. Tun dinhmunah hian Aizawl Civil Hospital a khah lutuk loh nan leh an phur tih zan deuh nan Department 5 - Surgery, Medicine, Gyneacology, Paediatric leh Dental te chu he Referral Hospital ah hian dah a ni tawh a. 12th Five Year Plan chhung ngei hian khum 220 len theihna tura tihlen tum a ni. Sorkar chuan State Referral Hospital-ah Medical College din a rel thlu tawh a, DPR pawh Sorkar Laipui hnuaia Ministry of Health and Family Welfare-ah thehluh tawh a ni. Khum 50 awm theihna tur AYUSH Hospital, Thenzawl-a mi chu buaipui mek a ni a. Cancer veite tan bik damdawiin Zemabawk-a sakna tur pawh DPR Sorkar Laipuiah thehluh tawh a ni bawk. Aizawl Civil Hospital, Staff Quarters, Gyneacology Block, OPD Block, Radiology leh Imaging Department chei that hna chu zawh tawh a ni bawk. Champhai District Hospital tih changtlun hna pawh 80% zawh a ni tawh bawk a. Saiha District Hospital, khum 50 awmna tur Lawngtlai Hospital leh Serchhip-a JNM (District Hospital)-te siamthat leh tihchangtlungna tur DPR pawh DoNER Ministry ah thehluh a ni. Aizawl Civil Hospital-a Hospital Management & Information System (HMIS) computer hmang veka kalpuina tur chu zawh tep a ni tawh a. Heng bakah hian Aizawl Civil Hospital-a CT Scan khawl thar lei tum mek a nih bakah Cardiology Department chu thuam thar a ni bawk.

19. Harsatna tam tak karah pawh Public Distribution System(PDS) kaltlangin mipuite hnenah buhfai sem hna chu tluang takin kalpui a ni a. Eirawngbawlna gas LPG supply pawh tih pun niin thla tin bur nuai 1.2 lakluh a ni a. Khaw hrang hrangah eirawngbawlna gas chatlak lova a thlen theih nan LPG dealer 24 awmsa bakah RGGLV scheme hnuaiah hmun 28 ah gas semchhuahna hmun thar siam a ni bawk. Heng 28 zinga 11 chu hawn fel tawh a ni nghe nghe. Mualkhang Bottling Plant chu tih zauh niin, hei aia lian zawk Thenzawlah sak tum mek a ni. Ration card neitu te hriat fiah nan leh endik awlsam zawk nan leh ei leh bar che vel leh a kaihnawih awlsam taka vil a nih theih nan PDS chu ‘End to End Computerization of PDS’ kaltlangin computerized tum vek a ni a, District tinah tan mek a ni a, hemi atan hian Sorkar Laipui chuan cheng vbc 4.91(60%) chu a sanction tawh a ni.

20. Buh leh bal thar hlawk zawk nan Agriculture leh Horticulture hnuaiah hmanraw changkang zawk leh tunlai technology mila zirtirna chu kut hnathawktu te hnenah kum 2012-2013 chhungin pek a ni a. Horticulture Mission for North East and Himalayan States (HMNEH) hnuaiah Horticulture Department chuan hmanraw changkang zawk hmang thei tur leh tha sen tih tlem nan kut hnathawk te a chher mek a. Kum 2012-2013 chhungin Agriculture Department chuan kut hnathawk mi 300 hnenah power tiller a sem a. Ei leh bara intodelh hi Sorkar thil tum nghet tak niin, kut hnathawk te tan lo neih chu eizawnna tlak leh ngelngheta siam sak a tum tlat bawk a ni. Kum 2012-2013 chhunga buh thar chhuah pawh 57,700 metric tonne niin thar chhuah tam ber tum a ni nghe nghe. Lei chung lang hang tha luang ral tur ven hna, tui lak na tha siam leh Command Area Development ah District tina hmun hrang hrangah Minor Irrigation Department chuan hma a la mek a, tun atanga reiltote ah District Headquarters hrang hrangah Minor Irrigation Division thar hawn tum a ni.

21. Local Administrative Department chuan khaw 757 khuhin hawi thawvenna hmun park siam te leh khawchhung mamawh siamna atan cheng vbc 11 sengin hma a la mek a. Kum 2012-2013 chhung khan Village Council 247 hnenah office bungrua leh hmunhma tha pek an ni bawk.

22. Art & Culture Department-in 2012-2013 -a a hmachhawp hrang hrang zingah North Eastern Council bul tumin Cultural Centre cum Auditorium chu Vaivakawnah sak tum a ni a, hmasang hmun pawimawh then khat te chu Mizoram Ancient Monument and Archeological Sites and Remains (MAMASR) Act, 2001 tlawhchhanin State Protected Monuments-a puan tura rawt a ni bawk.

23. Kum 2012-2013 chhung khan Transport Department chuan lirthei chhiah atang leh MST bus te service-na atangin sum, cheng nuai 2,757.42-a hmu a, a hmuhchhuah tur zata beisei cheng nuai 1342 chu cheng nuai 1,415.42 zetin a khum a ni. JNNURM hnuaia Sorkar Laipuiin a thawhkhat nan cheng nuai 146 a pek atangin bus 14 lei a ni a, State-in a do let ve na cheng nuai 31.21 hmangin khawpui chhunga tlan tur bus dang 3 lei a ni bawk.

24. Mamit District Court chu sak zawh tawh niin, Serchhip District Court tur pawh sak mek a ni bawk. Kolasib a Judicial Officers Quarters sak phalna chu hmuh a ni tawh bawk.

25. Indopui II hun laia sipai te leh an boral san hmeithai te chhawmdawlna sum pawh Mizoram Sorkar chuan a tipung a. Thalai te Sipai-a an luh a awlsam zawk nan leh hemi kawnga tanpui nan Sainik School chu buatsaih mek a ni bawk. Kum kalta chhung khan Mizo tlangval 599 zet te chu sipai atana lak an ni nghe nghe.

26. Chalhfilh bial bye-election chu tluang tak leh hlawhtling taka neih niin, vote thlaktu tam ber record hial siam a ni a, 80.35% vote a tla a ni. Kumin 2013 Inthlanpui awm turah inthlanna fel leh fai, zalen leh ralmuang a awm theih nan State Election Commission chu theihtawpin a inpuahchah a ni.

He ni ropui takah hian kan ramin hma a sawn a, a thanduan zel theihna turin tangruala thawh ho puiah ka sawm che u a. Ram inrelbawlna dik leh tha a awm loh chuan hmachhawp tha tak tak te pawh nei thin mah ila a zarzo tu tur ber mipuiin an hlawkpui thei ngai lo vang. Ram inrelbawlna tha leh chak tak a awm theih nan kan Sorkar chuan theih tawp chhuah kan inhuam a. He mi atan hian tih takzetna, tum ruhna leh dawhtheihna kan mamawh a, hmalam hun eng tak neiin kan kal mek a ni.

Kum 5 kan sorkar chhunga min thawhpuitu tlawmngai pawl, kohhran leh Zoram mipui zawng zawngte chungah vawiin hian lawmthu sawi lo thei ka ni lo. Kan hriat theuh angin kumin kum tawp lam hian kan inthlang dawn a ni a, he inthlanna ah hian vote nei zawng zawng ten rinawm leh zalen takin vote thlak theuh ila, democracy din chhan ang ngeiin, a thil tum te tihhlawhtlinna kawngah tan i la thar theuh bawk ang u.

Parade contingent-te, zirlai te leh he Ni lawm tura lo pungkhawm zawng zawng te chungah lawmthu ka sawi nawn leh a. Vawiin ni lawmawm takah hian he ram ropui tak inpumkhatna leh inunauna vawnghim zel turin i inhlan thar theuh ang u.

Ka lawm e.

JAI HIND.