Ṭhiante u,

Vawiin hian India ram pumah Independence Day vawi 78-na ropui takin kan lawm a. He ni chhinchhiah tlak takah hian Mizoram mipuite, India ram chhung leh ram pawna India mite zawng zawng duhsakna chibai ka buk a che u.

He ni ropui takah hian India in zalenna kan neih theihna tura thi leh thau pawlh a, mahni inphata, nun thapa lo beitu, hruaitute bakah zalenna sualtute thlawp tlattu mipuite inpekna ropui tak kha kan zavaiin hre thar leh ila. Tha thlah lova ram tana an beihna zarah vawiin hian India ram chu sakhaw hrang hrang zalenna ram, mipui rorelna ram ropui ṭhang duang tak leh khawvel ramdangte zah kai a ni mek a ni.

‘Mizoram First’ (A hmasa berah Mizoram) tih hi kan hmalakna kaihruaitu a ni reng tur a ni. Kan sorkar chunga Mizoram mipuiin rinna in nghah ngam avangin lawmthu ka sawi a; in beiseina leh duhthusam tihlawhtling turin tha thlah lovin theihtawp kan chhuah zel dawn a ni. Kan Sorkar hi thla riat chauh a upa la ni mahse, rorelna leh inrelbawlnaah danglamna tam tak hmuh tur a awm tawh a. Vawiinah hian sorkar chak, langtlang leh hmasawnna kawnga theihtawp chhuah tura kan intiamna te kha tihhlawhtlin ngei kan tum tih ka sawi nawn leh a. Mipui tana a ṭha ber tur ngaihtuah chungin kan sorkar chuan hna kan thawk chhunzawm zel dawn a ni.

Kan state economy leh sum dinhmun chawikang turin hmabak tam tak a awm tih kan hria a. Kan sorkar din tirh aṭang khan sum dinhmun sawh nghet a, siam ṭha turin hma kan la nghal a. Hemi kawnga sum hmuh leh hmanral inbuk tawk nei tura sum enkawl dan felfai tak neih leh inrenchemna kan kalpui chu chhunzawm zel a ni ang. Chutih rual chuan Contract Employee kum 15 chuang lo thawk tawhte leh Provisional Employees/Muster Roll kum 20 chuang lo thawk tawhte dah nghehna tur chu pawm sak tawh niin, Centrally Sponsored Schemes hnuai a thawkte pawh an ngheh theihna tura Draft Scheme buatsaih pawh pawm a ni tawh a. Sum dinhmun khawih thei thil ni mahse heng hun rei tak lo thawk tawhte hi an dinhmun en hian dah ngheh an phu hle a ni.

He ni ropui takah hian Sorkar thar a pian hnua hmalakna leh hlawhtlinna langsar deuhte bakah kan hmathlirte ka han tarlang ang e:

Kum 2023 December ni 8-a sorkar thar kan din tirh khan Chief Minister’s 100 Days Programme kan puang a, chumi hnuaiah chuan hmachhawp hrang hrangte kan siam a nih kha. Khangte kha tunah chuan ṭha takin kan tihlawhtling tawh a. He mi hnuaiah hian thlai thlan bik te hlawk zawka hralh a nih theih nana hma la tur Agricultural Market Assurance Fund Management Board (AMAFMB) din chu hmalakna pawimawh tak pakhat a ni. Revised Estimate 2023- 2024 angin Agricultural Market Assurance Fund atan hian Cheng Vaibelchhe 110 dah fel tawh a ni. 

Sorkarin sum uluk taka a hman a, inrenchemna a kalpui theihna tura din Resource Mobilization Committee chuan rawtna hrang hrang a siam a, chak takin bawhzui mek a ni. Chung rawtna siam zingah chuan Minister-te lirthei kawl zat tihtlem te, aikal lak tihtawp te, officer lian te’n in lama peon an kawl theih zat tihtlemsakte leh a dangte pawh a tel a ni. Sorkar Department hrang hrangte chak zawka hna an thawh theihna tur leh an hmalakna hrang hrang thlunzawm theih dan tur enzui turin Mizoram State Policy Coordination Committee din a ni bawk. Hmasawnna ruhrel lian tak tak thawh mekte hi sorkar chuan mipui rin ngam hna ṭha leh tlo, a hun taka zawhfel a nih theih kan duh a. Endik a, vilzui turin Mizoram State Project Monitoring Committee kan din a ni. He Committee hian uluk takin hnathawh hrang hrangte a hmunah tlawhin an enfiah chho mek zel a. An zirchianna leh rawtnate hi sorkarin a ngai thutak hle a, bawhzui zel pawh kan tum a ni. 

Kan Sorkar hnuah Electric Bill ba tling khawm Cheng Vaibelchhe 448 pek tlak a ni tawh a. A huna pek loh avanga chawi tur (Surcharge) Cheng Nuai 58 chawi a ngaih loh phah mai bakah a hun taka pek a nih avangin hmaṭhatna (Rebate) Cheng Nuai 35.25 hmuh let a ni nghe nghe. Hun rei tak chhung Healthcare Bill lo tang tawh rulh nan kan Sorkar tirh khan Cheng Vaibelchhe 50 chuang zet pek a ni a. Pension sum ba rei tak tlingkhawm tawh rulh nan Cheng Vaibelchhe 256 leh Nuai 75 pekchhuah tawh a ni. Sorkar tharah hian K-deposit a bill hrang hrang tang, Cheng Vaibelchhe 425 leh Nuai 49 zet pekchhuah a ni bawk. GPF lak chhuah theih loh avanga sorkar hnathawkte harsatna tawh ṭhin kan hriatpui a; June thla thleng khan Cheng Vaibelchhia 359 leh Nuai 89 pekchhuah tawh a ni. MLA Fund First Installment atan Cheng Vaibelchhe 40 pekchhuah a ni bawk. Sorkar hnathawkte hlawh chu thla tira pe zel turin theihtawp chhuah a ni a. Sorkar hnathawk hlawh atan hian thla tin Cheng Vaibelchhe 330 bawr vel leh pension hlawh Cheng Vaibelchhe 82 bawr vel pekchhuah ṭhin a ni. 

Kumin February thla aṭanga kan kalpui tak The Mizoram Sustainable Investment Policy 2024 hmangin Mizoram chhung leh pawn aṭangin private investor-te leh investment tam zawk hip luh kan in beisei a. State Economy chak zawka a ṭhan theih nan leh hmasawnna ngelnghet tak siam theitu investment hlawk zawk kan hmuh theih nan he policy hi duan a ni. 

Mipui sorkar kan nih angin kan sorkar chuan nitin khawsak nghawng thei thilte a dah pawimawh hle a. Mipuite’n an hamṭhatna leh Sorkar hmalaknate an hriat zung zung theihna tura hmanraw ṭangkai tak Mizoram Right to Public Services Act 2015 hnuaia service zat chu 140 aṭangin 192-ah tihpun a ni a. He dan hi hmang ṭangkai turin Mizoram mipuite kan in chah a ni. 

Sorkar Flagship Programme Hand Holding Policy ‘Bana Kaih’ hi sector hrang hrangte tihchakna atan hman a ni dawn a. He hmalakna pawimawh tak hnuaiah hian kuthnathawktute thei leh thlai tharchhuah lei sak te, a sawngbawl dan tur ngaihtuah te, a hralhchhuahna kawng dap te bakah mahni kutkawih eizawnna leh thiam thil zirna (Skill Development) chawisan te, ṭhalaite tana eizawnna ngelnghet siam thlengin a huam tel a; hei hian small-scale leh agro-based industry-te hmasawnna a pui hle dawn bawk a ni. He Policy hian Sorkar laipui leh State Sorkar programme hrang hrang, hmalakna leh Scheme hrang hrangte a ṭangkai thei tur ang bera thlunzawm a, thawhhona ṭangkai siam a tum a. Heng hmalakna aṭanga hlawkna hian Targeted Partner-te tuam tir vek a tum a ni. Hemi kaihhnawihah hian Agriculture tharchhuah te hlawk zawka hralhchhuah a nih theih nan a sawngbawlna turin MIFCO, Chhingchhip pawh tuai thar leh a ni. 

Ram leilung hausakna mila thil siamchhuahna tenau (Micro, Small and Medium Enterprise) tih hmasawnna atan Sorkar chuan Strategic Investment Plan hnuaiah MSME Elevate Mizoram (MEMiz) Scheme a siam a. Hei hian Sorkar laipui hmalakna ‘Raising and Accelerating MSME Productivity (RAMP)’ chu nasa takin a pui dawn a ni. Bul ṭanna tur a sum puk dan awlsam zawk a awm theih nan Mizoram Credit Guarantee Scheme (MzCGS) chu duan fel tawh niin hemi atana thawhpui turin Credit Guarantee Trust of Micro and Small Enterprises (CGTMSE) te nen inremsiamna neih thuai tum a ni. He scheme pahnih te hi Bana Kaih Program nen a remchan theihna apiangah kalkawptir tum a ni. Targeted Partner zinga sum hlawm puk mamawh te’n awlsam zawka loan  an lak theih nan Mizoram Ceiling on Government Guarantees Act 2011 chu siam danglam a ni bawk. He Scheme hnuaiah hian Loan Cheng Nuai 50 chin la duhtute tan Sorkar hi Guarantor-ah a ṭang dawn a, a pung (Interest) pawh Sorkarin a tumsak dawn a ni. Hetiang Scheme hi India ramah a nei awmchhun niin kan inhria.

Ruihhlo do hna hautak tak mai chu chak zawka kalpui zel kan tum a. Kumin chhungin Cheng Vaibelchhe 66.82 man hu ruihhlo man a ni tawh. Ruihhlo sumdawnna hi ṭhiat tur chuan NGO, kohhran leh tlawmngai pawl hrang hrangte nen kan thawhho a ṭul a ni. Chak zawka hma kan lak theih nan State Level Core Committee on Ruihhlo Do chu din thar leh a ni a. Kan thlaithar aṭanga hlawkna tam zawk kan hmuh theih nan Mizoram Liquor (Prohibition) Act, 2019 leh a kaihhnawih Dan kan hman mek chu siam danglam hret tum mek a ni bawk.

Kan Sorkar chuan sum inrenchemna a kalpui atana hmalakna langsar tak pakhat chu ration buhfai sem kalphung thlak a ni a. Tunhnaia Council of Ministers ṭhukhawm chuan Ration card var (APL) neite buhfai khulna man zat tih san chu pawmsakin, ration card category ṭhenkhat chu tihtawp a ni bawk He hmalakna khauh tak avang hian thlatin Sorkar sum senral tur aṭangin Cheng Nuai 300 vel lai kan hum thei dawn a ni. He hmalakna hian khawsak harsa zawkte chu a hrut tel dawn lo a ni.

Vanduaithlak takin kumin May thlaa Cyclone Remal rawn thawk khan Mizoram dung leh vangah chhiatrupna liantham zet a rawn thlen a. He khuarel chhiatna lo thleng avanga nunna chan engemawzat an awm kha pawi ka tiin, an kalsan tak an chhungte ka tawrhpui takzet a ni. Chhanchhuahna hna thawktu mi tlawmngaite leh sorkar hnathawk inpe zo tak takte chungah lawmthu ka sawi a. Sorkar laipui chungah pawh rang taka kan ngenna te chhang a, kan dinhmun zirchiang tura Inter-Ministerial Central Team a rawn tirh avangin lawmthu ka sawi bawk. Zangnadawmna sum kan dil Additional Central Assistance pawh kan hmuh thuai nan theihtawp kan chhuah mek a ni.

‘Island of Peace’ tia hriat kan hlawhna chhan hi Mizoram Police hnathawhah thui tak a innghat a. Kan Police te hian Assam Rifles leh Border Security Force te nen ṭangkawpin ramri depa dan phalloh thil lakluh leh dan kalh thil reng reng doin ngawrh takin hma an la reng a ni. POLNET 2.0 kan hman thar hian kan Police-te inbiakpawhna a rawn tiphuisui hle a ni. Lungin tangte nun kaihruaia, anlo chhuah hun pawha anmahni tan leh khawtlang tana an lo ṭangkai zawk theihna turin Skill & Vocational training pek ṭhin an ni. Tin, Home Guard Volunteer-te hnena Ration Money pek lo tihtawp tawh chu pek chhunzawm leh niin, Home Department hnuaia thawktute’n Rifle Maintenance Allowance atana Cheng 40 an dawn thin pawh Cheng 100 ah tihpun a ni. CBI hnena General Consent kan pek tawh pawh Parliament-in Criminal Law thar pathum a siam tak avangin Central Sorkar- in ti tura min tih ang thlapin pek nawn leh a ni.

Ram chhung leh ram pawn hmun hrang hranga cheng Mizote hmakhua ngaihtuah zui turin Chief Minister Office-ah Zo Diaspora Cell din a ni a. Mi tlawmngaite, Ministry of External Affairs a officer-te, Mizoram CID leh Dubai leh Syria-a Indian Embassy-a thawkte zarah Dubai-a Housemaid hna thawk Mizo hmeichhe pathum chu chhanchhuah niin himdam takin an lo let tawh a ni. Tin, Syria aṭanga hetiang dinhmuna ding, vanduaina tawk hmeichhe pathum dang pawh an lo kir leh theihna turin ruahmanna siam mek a ni. Ram chhung, Uttar Pradesh a hnathawk, kan ṭhalai harsatna tawk te pawh Delhi Mizo Welfare Association puihna in chhanchhuah an ni. Dan kalha ṭhalaite ram pawna hnathawk tura inthawnchhuah a awm tawh loh nan Sorkar chuan khauh takin hma a la a. Hemi kaihhnawihah hian placement agency 27 chu an licence tihtawp sak an ni. India ram hmun hrang hranga hnathawk tura intirhchhuah kawnga dan zawm turte kan duang mek a ni. Kan Zohnahthlak unau ṭanpui ngaite tana kohhran leh tlawmngai pawl te’n inphal leh inpe taka an lo puihna chungah lawmthu kan sawi a. Hemi kawnga sorkar laipui inphalna leh a ṭul anga min phungbawmna te hi lawmawm kan ti bawk.

Chak zawka hmasawnna hna thawh dan tur ruahman a, hmasawnna hnathawhte vil zui turin State Institution for Transformation (SIT) kan din Multi-disciplinary resource centre anga thawkin, thutlukna dik siam thei turin thurawn ṭha leh awmze nei tak takte a pe thei dawn a ni. Chief Minister Office- ah Corporate Social Responsibility (CSR) Cell din a ni a. He Cell hian company leh corporate body hrang hrang zinga CSR sum hlawm thehchhuah tur an neih te ṭangkai zawka mipui tana hman a nih theih nan hma a la dawn a ni.

Kan Sorkar chuan hnathawh tur leh a thawktu inbuk tawk Administrative Reforms siam a ngaipawimawh a. Sorkar hnathawk inrem dan khaidiata a hna hniam lam zawkte tihchak chu dah pawimawh a ni. Sorkar doctor ten an lak ṭhin Non- Practising Allowance (NPA) chu enfiah mek a ni a. Doctor, private practice nei te’n NPA an lak ve tawh loh nan hmalak a ni. Sorkar hnathawkte tana Dearness Allowance tihpun rawtna chu tun hnaia Council of Ministers thukhawm chuan a pawm a, Year of Consolidation a ral hnuah pek ṭan an ni ang.

Sorkar langtlang leh ṭha siam kawnga hmanraw pawimawh tak ni turin online portal - Mipui Aw chu tlangzarh a ni tawh bawk. He portal kaltlang hian mipuiin an lungawi lohna an thlente rang taka chhan a, chinfel sak a ni mek a. Tun dinhmunah zawhna, vuivaina leh harsatna chinfelsak tura ngenna (Grievance) 182 lo lut tawhin, chung zinga 147 chu chinfel tawh a ni.

Education hi hmasawnna tehfung pawimawh tak pakhat a ni a. National Education Policy (NEP) 2020-in rawtna a siam angin elementary school-ah Holistic Progress Card (HPC) kalpui a ni a, under- graduate chinah Skill development course kalpui mek a ni. School zirtirtu transfer policy pawh siamṭ hat a ni bawk. Tin, a vawikhatna atan, Class-XI zirlai bu (Mathematics, Physics, Chemistry leh Biology) chu Mizo ṭawng ngeia siam a ni a. He hmalakna thar hian rah ṭha tak a chhuah ngei pawh kan beisei a ni.

Ṭhalai 10,000 chuang ten eizawnna ṭha an neih theih nan sorkar laipui hmalakna nena ṭangkawpin thiam thil chi hrang hrangah zirtirna kan pe mek a. Innovation fair chi hrang hrang - ‘PUM’ Innovation Competition & Exhibition Fair leh ‘Kawtchhuah’ bakah Mizoram Start-Up Mission (MSUM) buatsaih te chuan ṭhalai te zingah skill leh entrepreneurship ecosystem nung tak a siam mek a ni. Kumin May thlaa India Skills Competition 2024 neih taka Mizo ṭhalai tiṭha zualte chu kumin September thlaah hian Lyon, France-ah khawvel pum huap World Skills Competition-ah India ram aiawhin an inlan dawn a, an hlawhtlinna hi a chhuanawm takzet a ni.

Kan state-a infiammite zinga hmabak eng tak nei tam tak an awm a. Heng kan ṭhalai infiammite hian an elpui, state danga infiammite hmanraw neih leh training neih ang an neih ve theihna turin theihtawp kan chhuah mek a. Hemi kaihhnawiha hmalakna pawimawh tak, Mizoram Sports Conclave, 2024 chu Aizawlah a vawikhatna atan kumin khan hlawhtling takin kan buatsaih a. He conclave kaltlang hian kan ṭhalai infiammite tan chona hmachhawn dan tur kawhhmuh leh phur tharna pek a, infiamna huangchhung a hmasawnna nasa zawk thlen tum a ni a. Olympic 2036 a lo thlen chuan Mizo ṭhalaite pawh kan tel ve ngei theihna turin kan infuihin hma kan la mek a ni. 100 Days Programme hnuaiah sports discipline paruk telna Khelo India Centre sawm (10) chu a takin kan kalpui ṭan tawh bawk a ni.

Jal Jeevan Mission (JJM) hnuaiah kan state chhung thingtlang mite tan tuithianglim in tur connection hmangin pek mek a ni a. He Scheme hnuaiah hian chhungkaw 1,33,060 bakah Sorkar school 2385 leh Anganwadi Centre 1567-ah te tui thianghlim connection pek an ni tawh. Swacch Bharat Mission (Gramin) hnuaiah District panga - Aizawl, Kolasib, Mamit, Saitual leh Serchhip te chuan Open Defecation (ODF) Model dinhmun an thleng tawh bawk a ni.

Kawlphetha hi hmasawnna innghahna pawimawh tak pakhat a ni a; kawlphetha a intodelh leh hmun dang aṭanga kan leina man a hun taka pek chu sorkar in a ngaipawimawh hle a ni. Kumin June thla aṭang khan kawlphetha hman man a hun taka pek zel kan tum a. Hei hian a huna Current hman man kan pek loh avanga leiba lian tham tak tak kan insiam ṭhin kha a ti ziaawm dawn a ni. Power project hrang hrangte a remchanna apiangah thawh chhunzawm leh mek a ni a. Transformer hlui tawhte chu a thara thlak hna thawh mek a ni. 

Pradhan Mantri Bhartiya Janaushadhi Pariyojana (PMBJP) scheme damdawi tlawm dawr (Janaushadhi Kendra) te chu hawn thar leh tawh a ni. Healthcare scheme thar leh huam zau tak – Universal Health Care Scheme, mipui zawng zawng, sorkar hnathawkte leh pensioner-te pawh huam vek tur chu ngaihtuah mek a ni a, rei lo teah tlangzarh tum a ni a. Healthcare Bill rei tak tak lo tang tawhte chinfel thuai chu ngaih pawimawh chhunzawm a ni ang.

Zinmite hipna turin Tourism Department chuan Culture, Adventure and Nature (CAN) tih thupui hmangin hmalakna an duang a. PRASHAD Scheme hnuaiah Vangchhia leh Mt. Mawma Ecological Park, Chakhei, Siaha District cheiṭhat pawh, zinmite tlawh theih turin kumin March leh June thla khan hawn a ni. 

Sorkarin ram leilung hausakna leh a chhunga cheng bakah nungchate humhalh hi a ngai pawimawh hle a. Ram hmasawnna hna tam tak hian environment- ah  nghawng  ṭhalo  a  nei  ṭhin  a.  Chuvang chuan hmasawnna project kalpui a nih hmain hlawkna a thlen tur leh environment a nghawng dan turte buk hmasak zel a ni ang; environment nghawng chi reng reng project chu forest clearance tellova kalpui phal an ni lo bawk ang.

A tawp berah chuan vawiina rawn inlan Parade Contingent-te, zirlaite leh mipui lo kal khawm zawng zawngte chungah lawmthu ka sawi a. He hunah hian tlawmngai pawlte, kohhran, thuthar lakhawmtute leh tun sorkara rinna leh beiseina nghat ngamtu mipuite chungah lawmthu ka sawi bawk a ni. Kan ram neih chhun hian hmasawnna hmelthar a hmuh theih nan lungrual taka thawhhopuiah ka sawm che u a. ‘A hmasa berah Mizoram’ (Mizoram First) tih hi kawng engkima kan hmalaknaah min kaihruaitu ni se. Kan zavaiin Mizoram in hma a lo sawn deuh deuh nan leh India in ram changkang - Viksit Bharat nih a tumna tihlawhtlingtu kan ni ṭheuh dawn nia.

Ka lawm e

Jai Hind