Thian duhtakte u,

 

Independence Day ni ropui tak a lo thlen hian Mizoram mipui te, ram chhung leh ram pawna India khua leh tui zawng zawngte chibai ka buk a che u.

 

Independence Day ni lawmawm takah hian kan ram zalenna tura nun hlantu te, an thatlai hun zawng zawng lung ina hmang ral te, tharum thawhna tellova zalenna sual chhuaktute zahna chibai ka buk a ni. Ramin zalenna kan hmuh ni atanga vawiin thleng hian kan ram zalenna, hmasawnna leh himna turin mi tam takin tha an thawh chhunzawm reng a. He ram mipuite beiseina leh duhthusam tihlawhtling tura rim taka thawktute; ram hmasawnna, muanna leh hausakna atana thawktu zawng zawngte zahna chibai ka buk a ni.

 

Independence Day ni lawmawm tak kan hman mek lai hian kan beisei loh lam atangin min runtu hripui hlauhawm chuan ram pum a tuam mek a. Kan himna tura inkaihhruaina dan te leh mi thiamte thurawn ngai pawimawh a, kan zawm tlat chuan he hripui lakah pawh kan him zel ang tih ka beisei tlat a ni. Lirnghing, ruahpui, lei min leh tuilianin India ram hmun hrang hrangah harsatna a thlen a; Mizoram pawh kan bang chuang lo. Khuarel chhiatna avanga in leh lo leh rohlu chan te; nunna hial chantate ka tawrhpui tak meuh a ni. Sawrkar laipui, state sawrkar leh pawl hrang hrangin heng kan harsatna tawh mek te sukiang tur hian theihtawp an chhuah reng a ni. 

 

March ni 11, 2020 khan WHO chuan COVID-19 hi khawvel tuam chhuak hripui (pandemic)-ah a puang a. Sawrkar chuan he hripui laka kan him theih nan rang takin hma a la nghal a, State Level Task Force din nghalin District Level Task Force leh Village/Local Level Task Force on COVID-19 pawh ram pumah din zui nghal a ni. He hripui kaihhnawiha kawng hrang hranga hna thawk tur Task Group engemawzat Sawrkar chuan a din bawk a ni.

 

Ministry of Home Affairs (Disaster Management Division) chuan March ni 14, 2020 khan COVID-19 do nana State Disaster Response Fund hman a nih theih nan COVID-19 chu chhiatna hrang hrang zinga pakhat ‘notified disaster’-ah a puang a. Tichuan, SDRF norm pawh siamtha nghalin quarantine, sample lakkhawm, test/screening-te leh damdawi lam hmanraw mamawh lei te a phalsak ta a ni.

 

Hrilengin zual lam a pan zel avang leh rampum huapa lockdown puan a nih avangin COVID-19 dona bungraw phurh nan a hranpa-in Air India chartered flight SDRF sum cheng nuai 16.23 senga hire a ni a. Chubakah, RT-PCR khawl hmanga chak zawka test kalpui a nih theih nan Automated RNA Extractor khawl cheng nuai 26.69 man lei a ni bawk. Tichuan, Health &Family Welfare Department mamawh zualpui phuhruknana SDRF sum sanction tawh zawng zawng chu cheng vaibelchhe 3.48 vel a ni a, District Disaster Management Authority/Deputy Commissioner 11-te hnenah quarantine senso leh tangkhangte chhawmdawl nan cheng vaibelchhe 5.56 pek a ni tawh bawk.

 

Mizoram chu India ram state te zingah COVID-19 avanga inkharkhip (lockdown) puang hmasa ber te zinga mi niin rampum huap lockdown puan hmain Mizoram sawrkar chuan a puang a. Disaster Management Act, 2005 tlawhchhanin hrikai leh pudarh thei mihring an lo luh loh nan Mizoram luhka zawng zawng leh Lengpui Airport te chu ni March ni 23, 2020 khan khar nghal a ni.

 

Rampum huap total lockdown-in a nghawng mi harsate ṭanpuina atan leh rikrum thila inhriatpawh zung zung theih nan COVID-19 State Control Room chu ATI, MINECO-ah March ni 24, 2020 khan bun nghal a ni a. District tinah District Emergency Operation Centre te chu chhun leh zan zawmin an inhawng nghal bawk a ni. 

 

Sawrkar chuan April ni 4, 2020 khan Zoram Medical College (ZMC) Hospital chu COVID Hospital atan a puang a. ICMR pawmpui COVID-19 RT-PCR Testing Laboratory pawh ZMC ah April ni 7, 2020 ah din a ni. Lunglei Civil Hospital-ah June ni 12, 2020 khan PCR TrueNAT COVID Testing laboratory din a ni bawk a. District tinah COVID test a tih theih nan PCR TrueNAT laboratory din theuh turin sawrkar chuan chak takin hma a la a. COVID-19 veite enkawlna tur COVID Care Centre leh Dedicated COVID Health Centre te chu District tinah dah a ni a. District Hospital zawng zawng chu Sample Collection Centre ah puan a ni bawk.

 

COVID-19 laka Mizoram himna tur leh hripui darh zel tur ven nan 'The Mizoram Epidemic Diseases (COVID-19) Regulations, 2020' chu March ni 25, 2020 khan siam a ni a. The Mizoram (Containment & Prevention of COVID-19) Ordinance, 2020 pawh May ni 3, 2020 ah siam a ni.

 

Mizoram Sawrkar chuan COVID-19 natna vei lanchhuahna pakhat - khawsik en chu rang takin Lengpui Airport bakah State leh International boundary (ramri) luhkaahte a kalpui nghal a. Lengpui Airport chu India rama airport-te zingah COVID-19 screening kalpui thei hmasa ber te zinga mi a ni. Khawsik enna khawl Bullet Thermal Bi-Spectrum Camera pakhat leh Stand Alone Thermal Scanner pali lei a ni bawk.

 

Hrikai rinhlelhte dah hranna tur leh lockdown avanga Mizoram mi leh sa ram danga tangkhang mi 15,600 zet rawn haw turte dahna tur (quarantine facility) district hrang hrangah ruahman nghal a ni a. Mizoram pumah mi 6,704 awm theihna Sawrkar quarantine facility 243 leh community quarantine facility ṭhahnem tak siam a ni. Hengah te hian DDMA-ten July ni 31, 2020 thleng khan a thlawnin riahna, ei leh in leh mamawh dang zawng zawng an tum sak a, medical team ten an vil reng bawk. Sawrkar mai ni lo kohhrante pawhin an hmunte quarantine centre atan phal taka an hman tir bakah centre-a awm te ei leh in tur thlengin kohhran engemawzatin an tumsak a. Kohhrante inpekna bakah he hripui do tura mi tlawmngai sang tel teh meuh Village leh Local Level Task Force kaltlanga penchhuak te an chhuanawm takzet a ni. 

          

Chief Minister’s Relief Fund-ah COVID-19 hrileng do na kawnga sawrkar tha tichak turin mi inphal leh thahnemngaite – mimal, pawl, kohhran leh sawrkar hnathawk pawl hrang hrangten sum an rawn chhunglut a. CM Relief Fund hi Council of Ministers thukhawm chuan ngun taka a ngaihtuah hnu ah COVID hrileng dona atana senso phuhruk na atan hman turin a rel a. Heihi tun thlenga tangkai taka la hman zel a ni.

 

PM-CARES hnuaiah cheng vaibelchhe 3.22 hmuh a ni a, tangkhangte hruai haw nan te, thawn haw nan leh an ei leh in senso phuhruk nan thahnem tak hman ral tawh a ni. 

 

COVID-19 laka kan himna turin Information & Public Relations Department pawhin mipui zirtirna atan tum engemawzat talkshow a buatsaih a. DDK, Cable TV, AIR leh social media hrang hrang kaltlangin a thehdarh thin a ni. 

 

COVID-19 hripui avanga harsatna namen lo kan tawh laiin June ni 21 atangin lirnghingin Mizoram vawi tam tak a sâwi a, a na ber phei chu Richter scale-a 5.8 magnitude niin a epicentre pawh Mizoram chhungah a awm a ni. Heng lirnghingte avang hian Champhai district chhungah nasa takin chhiatna a thlenga, nunna chan awm lo mahse, chenna in 283 leh thil hlu tam tak a chhia a. Heng thil chhiate hlut zawng belhkhawm hi cheng nuai 316.35 ang vela chhut a ni.

 

Lirnghing avanga mipui manganna leh rilru lama harsatna tawh te sutkian nan Disaster Management & Rehabilitation Department leh MZU (Psychology Department) tangkawpin Champhai leh Serchhip district-a khaw 30 vel chu tlawhchhuak in, clinic te buatsaih a ni a; a ṭul huna chechhuak thei turin State Disaster Response Force te pawh Dungtlang-ah dah an ni. Chubakah, DM&R lam mi thiamten awareness campaign khaw 15 ah neiin Search & Rescue equipment leh first aid kit te pawh khaw hrang hranga Village Disaster Management Committee te kutah an hlan a. H&FW Department atangin daktawr team pathum a inthenin lirnghing avanga harsatna tawk te a tul ang anga tanpui turin an thawkchhuak bawk a ni.

 

Lirnghing avang hian DDMA hnuaia Emergency Operation Centre hrang hrangte chhun zan zawma duty tir an ni a, chhiatna thlen thulha chechhuak thei turin an hmanraw neih ang angte pawh inring renga dah lawk tura hriattir an ni. CYMA-te kutah pawh July ni 22, 2020 khan rikrum thila hmantur Bolero Camper leh Search & Rescue equipment thahnem tak pek an ni.

 

Mizoram hmasawnna turin Socio-Economic Development Policy (SEDP) chu hlawhtling taka kalpui kan tum a. Hei hian hmasawnna ki peng pawimawh tin hawlkimin, Mizoram chu state intodelh, a rama cheng mipuite khawsak changkang leh khawtlang nun nuam a siam dawn a ni.

 

Mizoram State Planning Board (MSPB) chu Socio-Economic Development Policy kaihhnawih ngaihtuahtu sang ber a ni a. SEDP kalpuina turin kum 2019-2020 sawrkar kum chhung khan budget pumpui cheng vaibelchhe 750 atangin cheng vaibelchhe 561.62 chu Department hrang hrangah sem a ni a. Hripui lengin harsatna namenlo a siamsak chung pawhin he policy hlawhtlinna tur hian SEDP Board ten chawl lovin hna an thawk a ni. Mizoram State Entrepreneurship Development Monitoring Committee (MEDMOC) hnuaiah Entrepreneurship Development Scheme (EDS) kalpui a ni bawk a. IIM Calcutta Innovation Park nena tangkawpin District tam zawkah Entrepreneurship Awareness Programme neih a ni tawh a ni.   

 

State Flagship Programme SEDP hnuaiah hian Agriculture Department chuan ei leh bar tharchhuah tihpun kawngah ruahmanna a siam a. Vaimim, arhar, bekang, field pea leh rajma chin chu uar taka kalpui a ni. Soil Health Card Scheme hnuaiah model village 26 thlan a ni a, soil sample chi 445 lakkhawm a endik a ni. Pradhan Mantri Kisan Samman Nidhi hnuaiah loneitu 1,32,635 ziahluh an ni tawh a. Pradhan Mantri Kisan Maan-Dhaan Yojana hnuaiah loneitu 99 ziahluh an ni tawh bawk.  

 

Loneituten thlai chin dan, thlai chi mamawh zat, rannung leh thlai eichhetu laka thlai humhim dan leh thil pawimawh dangte an hriat zung zung theih nan Agriculture Department (Crop Husbandry) chuan Mobile Application 'Loneitu' a siamsak a ni. 

 

SEDP hnuaiah Horticulture Department chuan Lengpui leh Hmunpui khuaah te Model Bamboo Plantation a siam a, hemi hnuaiah hian hamthatna dawngtu mi 209 an awm a. Tunah hian mau tiak 79,000 phun tawh a ni. Kumin hian a hunbi pangngai lo (off season)-ah tomato quintal 4,050 vel zet tharchhuah a ni a, heta tang hian hlawkna cheng nuai 200 hu vel zet hmuhchhuah a nih piahlamah inhlawhfakna (hna) engemawzat a siam belh bawk. Khawzawl Horticulture Division hnuai Tuipui cluster-ah tomato chinna hmun zau tak siam niin hei hi Mizoram State-a Horticulture than nasat dan lantirna pawimawh tak a tling pha hial a ni. Kum 2019-2020 sawrkar kum chhung khan a hunbi pangngai lova tharchhuah zikhlum atangin loneituten cheng nuai 238 hu vel zet an lei bawk a ni. COVID-19 avanga inkhuahkhirhna khauh taka kalpui a nih chhungin Horticulture Department, Commerce & Industries leh MIZOFED chu Sawrkar din Vegetable and Fruit Supply Chain mawhphurtu an ni a. Lockdown hunlaia thlai leh thei hralhchhuah leh dehral zat hlutna hi cheng vaibelchhe 6.66 vel a ni. Lockdown khauh taka kalpui a nih chhung khan he supply chain avang hian mipui mimirin thlai leh thei ei tur an neih theih phah a, loneitute pawhin an tharchhuahte sumah an chantir thei a ni.

 

Sangha khawia eizawngte harsatna sukiang turin Fisheries Department chuan common carp sangha chi nuai 50.12 zet chu 50% subsidy in a sem a. Major carp sangha chi nuai 20 sem chhuah a ni dawn bawk. Sangha chaw mamawhna phuhru turin sangha chaw quintal 6,265 chu 50% subsidy a lei theih turin a zuar a. CSS (RKVY leh Blue Revolution) hnuaiah carp hatchery (carp tui tih keuna) tur hmun sarihah siam niin Lawngtlai, Lunglei, Champhai, Mamit leh Serchhip District-a chengten an chhawr tangkai thei dawn a ni. Hectare 30a zau hmun hrang hranga sangha no khawina siam turin mi 150 hnenah tanpuina pek a ni bawk. Fisheries Department hmalaknain Champhai District ah mini ice plant sak mek a ni. 

 

Sawrkar laipuia Ministry of Textiles in Sericulture project lian a kalpui thar pali zingah Mamit Aspirational District chu Eri-Sericulture tihhmasawnna atana thlan a ni a, project cost hi cheng vaibelchhe 11.56 niin beneficiary 500 an awm a, tunah hian chak taka hma lak mek a ni.

 

Ramchhunga dan leh thupek kenkawh kawnga chak lehzuala hnathawh a nih theih nan ruahmanna thar engemawzat kalpui a ni a. Kumin han thlirlet pawhin vawiin ni thlenga dan bawhchhiatna lian tham sawi tur a awmlo hi kan police te hnathawh thatzia tarlangtu pawimawh tak a ni. Ramchhunga COVID-19 hripui a len vanga kan inkharkhip chinah he hripui hi a darh loh nan kan police ten thapui an chhuah a, tunah pawh hian kan police mi 3,000 vel lai chu tha thlah lovin COVID-19 kaihhnawih hna pawimawh chi hrang hrang ramri ven, contact tracing, quarantine facility hrang hrang venhim te an thawk mek a, inkharkhip chhunga inkaihhruaina dan hrang hrangte zawm a nih theih nan rim takin an thawk reng bawk a ni.

 

Champhai District-a Zokhawthar leh Dungtlang police outpost te chu police station puitlingah hlankai an ni a; Seling, North Kanghmun leh Lengpui Airport-ah police outpost dinna tur sawrkarin thuchhuah a siam tawh bawk a ni. Police Reforms Committee rawtna angin Ministry of Home Affairs chuan ramchhunga state police thawk tha 6 a thlan zingah Mizoram Police pawh an tel a, cheng vaibelchhe 25.81 lai mai Modernisation of Police atan min rawn pek phah a ni. May ni 22 khan Cyber Crime Police Station hawn thar a ni a, July ni 21 khan ui fing 8 awmna Canine Squad chu Mizoram Police chuan la lutin misual hnu chhui, ruihhlo chhui leh puak thei chhui bakah, mi bo zawn kawngah a bik taka training pek an ni. Fire & Emergency Services hnuaiah Bawngkawn Fire Station pawh bun thar a ni bawk.

 

Inkalpawhna kawngpui hi hmasawnna hnukpui pakhat a nih avangin kan sum neih ang angte a theih chin chinah kawng siamna leh thawm thatna atan Public Works Department hman turin ruahman a ni a. kum kalta chhung khan kilometre 452 lai a thui kawng laih a ni a, kilometer 330.96 a thui alkatra a luan niin, cement concrete pavement kilometer 87.920 a thui siam a ni a, kilometre 607 lai a thui kawng thawm that a ni bawk. COVID-19 hripui leng vanga kawng siamna project hrang hrang thawh chhunzawm a harsat mek laiin kan theih ang angin leh a remchan dan dap chung zelin hnathawh chhunzawm zel a ni. 

 

Sawrkar laipui atanga sum kan hmuh bakah, World Bank, Asian Development Bank, NABARD and SEDP kaltlangin kawng siamna tur kan hmu a. Cement concrete pavement leh kawngpui thawm that hna zawng zawng deuh thaw hi SEDP kaltlanga thawh a ni. Tunah hian hmun hrang hrangah inkalpawhna kawngpui 172 siam hna kan thawk mek a ni. 

 

Myanmar nen kan inkalpawhna tur hi sawrkar chuan a ngai pawimawh em em a, Chhimtuipui leh Tiau lui kan theihna tur lei tunah hian ruahman mek a ni a. Sawrkar laipui pawhin he ruahmanna hi min pawm sak tawhin Myanmar nen kan inkalpawhna tur kawngpui pali siamna tur pawh sawrkar laipui pawmpui turin thawn mek a ni a, hetih lai hian NEC chuan Myanmar nen kan inkalpawhna tur kawngpui pakhat siamna tur min pawm sak tawh nghe nghe a ni. Zemabawk leh Tuipang inkar National Highway-54 bakah Lailapur leh Aizawl inkar kawngpui double-lane a siam hna pawh National Highways & Infrastructure Development Corporation Ltd. in a thawk dawn bawk a ni.

 

Kum 2019-2020 chhungin lei 7 kan dawh zo hman a, Bilkhawthlir-Saiphai inkalpawhna turin Serlui-ah leh Saitual-Phullen inkalpawhna turin Tuivawl ah lei lian chi kan dawh zo bawk a ni. Hemi hun chhung vek hian building project 32 sak zawh hman niin tunah hian building project 45 chak taka sak mek a ni.

 

Power & Electricity Department chuan kum 2019-2020 Zuangtui Sub-Station 132kV a tihlen hna a thawk zo hman a, Aibawk – Sialsuk 33kV tower line, Phullen bula Tuiriza leh Hrianghmun bula Tuiching hmuna 100kW Micro Hydel Projects kan zo fel ve ve bawk a. 132kV Sub-Station, Sihhmui, 33kV Sub-Station, Kawmzawl, bakah Rabung, Khawlailung, Mualthuam North, Tawipui North, Bualpui NG leh Phura ah te Rural Electricity Distribution Backbone (REDB) scheme hnuaiah 33/11kV Sub-Stations sak zawh fel a ni. Sawrkar flagship programme SEDP hnuaiah projects hrang hrang  - 2MW Tlungvel Solar Plant, 132kV line Sihhmui - Airport Road, East Lungdar kaltlanga Bukpui - Khawzawl 132kV line kalpui mek a ni a, Standby 132/33kV & 12.5MVA Power Transformers pahnih leh spare Distribution Transformers pawh lei tum niin, Maumual - Aizawl Power House Complex 33kV line, 33kV Indoor Sub-Station, 2nd Evacuation line of 60MW Tuirial HEP hna pawh thawh mek a ni. 

 

Public Health Engineering Department chuan kum 2019-2020 chhungin Jal Jeevan Mission (JJM) hnuaiah khaw hrang hrang 228 a in 15,941 ah tui herh haw theihin a siam a. Swachh Bharat Mission (Gramin) hnuaiah hian National Highway paltlang khaw hrang hrangah vantlang inthiarna 313 sak zawh a ni bawk. Hmun hrang hrangah bawlhhlawh paihna 169 sak niin, plastic leh bottle lakkhawmna hmun 308 sak zawh niin plastic bailing machine 6 lei a ni bawk. NABARD hnuaiah ni zung chakna hmang chi 2 telin water supply scheme 7 thawh zawh hman a ni a, a dang 13 thawh mek a ni. Khawpuiah tui connection thar 1,02,020 pek niin thingtlangah tui connection thar 28,717 pek a ni bawk. 

 

India rama state tenau zingah Mizoram chu hriselna kawnga hma la tha ber kan ni hi chhuanawm ka ti a. Power Finance Corporation pawmpuina in Health & Family Welfare Department chuan khum 100 awmna Mamit District Hospital In-Patient Department (IPD) Block chu sa turin a inpuahchah mek a. Ministry of DoNER pawhin North East Special Infrastructure Development Scheme kaltlangin COVID-19 do nan cheng nuai 1,616.26 min pe a ni.

 

Aizawl Civil Hospital thli leh hnawmhnawk senghawina atan cheng nuai 50 sengin Bio-Digester 2 sak zawh a ni a. Zemabawk Cancer Hospital-a Cobalt Therapy Unit tih changtlun nan hmanraw tunlai leh changkang lei niin bun fel tawh a ni. Ministry of Health & Family Welfare ruahmanna kaltlangin Aizawl Civil Hospital, Lunglei Civil Hospital, Siaha, Lawngtlai, Serchhip, Champhai leh Kolasib District Hospital-ah te Trauma Centre sa tura hmalak mek a ni bawk a. Sawrkar laipuiin sum min pek bakah Mizoram sawrkarin Aizawl Civil Hospital Trauma Centre sak nan cheng nuaih 450, Lunglei Civil Hospital Trauma Centre sak nan cheng nuaih 300 a ruahman belh bawk a ni.

 

Primary Health Care tihchangtlun nan Mizoram Sawrkar chuan National Health Mission (NHM) kaltlangin Sub-Centre 313 leh Primary Health Centre 65 chu kum 2022 ral hma in Health & Wellness Centre ah hlankai kan tum a. Kum 2019-2020 chhung pawh hian PHC 60 leh Sub Centre 42 chu kan hlangkai tawh nghe nghe a ni. Nu, nau chunga thi zat pawh kum 2018-2019 a 26 ni kha kum 2019-2020 ah hian 13 ah a tla thla a ni.

 

Mizoram sawrkar chuan School Education tihhmasawn leh tihchangtlun hi a ngaih pawimawh berte zingah a dah a, COVID-19 hripui leng vangin thla li chuang zet zirna in khar a ni tawh a. A theih ang angin online teaching kalpui a ni chungin harsatna tam tak kan tawk a ni. SEDP hnuaiah Special Eradication of Illiteracy Project (SEIP) kalpui niin, kum 2021 India chhiarpui ah ziak leh chhiar thiam tamna ber State nih tumin district zawng zawngah beihpui thlak a mek a ni. Lunglei-ah Teachers’ Training Complex cheng nuai 1,040 senga sak niin hna 65% thawh zawh tawh a ni a. Higher Secondary School zirlaite awmna tur Hostel pawh cheng nuai 520.48 sengin Lawipu-ah sak mek a ni. Samagra Shiksha Abhiyan programme hnuaiah Govt. Kawlbem H/S leh Govt. Lungsen H/S chu HSS (Arts) zir theihna tura hlankai tum a ni a, Govt. Mamit HSS, Govt. Saitual HSS, Govt. Hnahthial HSS leh Govt. Region HSS te chu Science subject zir theihna tura hlankai remtih tawh a ni bawk. Silsury Upper Primary School pawh High School a hlankai remtih tawh a ni a. Govt. East Phaileng H/S, Govt. Phuaibuang H/S, Govt. Sialsuk H/S, Govt. Blue Mountain H/S, Sangau ah te Arts subject zirna hawn thar tum a ni a. Govt. Vairengte H/S leh Govt. Darlawn H/S ah te Science subject zirna hawn tum a ni bawk a, hei hian heng school te hi Higher Secondary School ah a hlangkai dawn a ni.

 

Higher & Technical Education Department chuan zirna sang zawk tihhmasawn nan RUSA hnuaiah Pukpui, Lunglei district-ah Mizoram Engineering College a din a. College 13 tan Infrastructure Grant pek a nih bakah Saiha Govt. College, Hnahthial Govt. College te, Govt. J. Thankima College leh Govt. Mamit College te chu Model Degree College a siam turin hmalak tawh a ni. Heng bakah hian Kum 2019-2020 chhung khan Higher & Technical Education department hnuaiah hian College building 19 sak a ni.


Kum 2019-2020 chhung khan Revenue Department chuan State’s Own Tax hnuaiah Rs. 7,24,00,620 khawn khawmin, State’s Own Non-Tax Revenue hnuaia tlingkhawm chu Rs. 1,56,15,939 a ni. Land record felfai leh langtlang taka chin chhiah a nih theih nan leh, awlsam zawka survey tih a nih theih nan te, hleih nei miahlo a in hmun, lo ram bithliah (allotment and settlement) a nih theih nan e-RAM software siam a ni. Survey, allotment leh settlement of land kalphung awlsam zawk nan leh ram inchuh chinfel chungchangah chhiahchawitute tana phurrit awm thin chhawk zangkhai turin ‘The Mizoram (Land Revenue) Act, 2013’ leh ‘The Mizoram (Land Revenue) Rules, 2013’ te chu siamthat a ni.


Chhiatrupna thlen thulhah eng angin nge min nghawng ang tih leh, lo invenhim lawk theih dan tur zirchiang turin Directorate of Science and Technology chuan district pariat ah Hazard, Risk & Vulnerability Analysis (HRVA) a kalpui a. Hmasawnna kawnga hmalakna hrang hrang atana hman tangkai theih turin Mizoram state pum chu 3D digital terrain mapping and modelling tih a ni bawk. Directorate of Economics and Statistics nen tangkawpin district headquarter pariatah Meteorological Observation Station bun a ni a. Hemi kaltlang hian khawchin chiang leh fiah zawkin a hriat theih tawh dawn a; kuthnathawktute, zirbingmi te leh hmasawnna ruhrel duang tute tan a tangkai hle dawn a ni.

 

‘Pradhan Mantri Krishi Sinchayee Yojana-Har Khet ko Pani’ hmalakna hnuaiah kuthnathawktu 1,055 te hamthatna tur cheng nuai 4246.92 man Minor Irrigation project 36 kalpui mek a ni. Sawrkar laipuiin January ni 7, 2020 a implementing agency te thawh that dan a tarlanah Mizoram chuan India hmarchhak state a National Hydrology Project kalpui tha ber nihna a hauh a ni. He project hnuaiah hian Mizoram sawrkar leh University of Minnesota, USA chuan thawhhona thuthlung an ziak bawk.

 

Environment, Forests & Climate Change department chuan COVID-19 avanga ram pum inkharkhip kalpui a nih chhung pawhin hmalakna engemawzat an kalpui thei a, chung zingah chuan National Afforestation Programme, Climate Change , Green India Mission , Forest Fire Prevention & Management Schemes, Preservation of Wildlife and Biodiversity, Green Mizoram Programme leh Compensatory Afforestation Fund Management & Planting Authority te a tel a ni.

 

Ministry of Panchayati Raj puihnain Local Administration Department chuan Rashtriya Gram Swaraj Abhiyan chu a kalpui a. Kum 2020-21 chhung hian Mizoram tan RGSA hnuaiah hian cheng vaibelchhe 13.585 sanction a ni. Finance Ministry chuan Sixth Schedule Area pawn khua Village Council te tan cheng vaibelchhe 16.24 pe chhuak in, Autonomous District Council Area pathum chhunga Village Council te tan cheng vaibelchhe 93 a lo sanction tawh a. 15th Finance Commission Grant a untied fund awm atangin first instalment cheng vaibelchhe 23.25 chu Finance Ministry chuan June ni 17, 2020 khan a lo release tawh bawk.

Tourism Department chuan FAI CAT II International Paragliding Accuracy Championship 2020 chu Serchhip ah India rama a vawi khat nan a buatsaih a. Ministry of Tourism bultumin Tourism department chuan project pahnih - ‘Integrated Development of New Eco-Tourism Destination under Swadesh Dharshan-North East Circuit at Thenzawl, S. Zote and Reiek’ leh ‘Development of Eco-Adventure Circuit under Eco Circuit Theme of Swadesh Dharshan’chu a kalpui mek bawk a.  Kumin khan Bung Bangla a State Institute of Hotel Management sak te, Reiek a Adventure Theme Park leh ‘Zokhua’ sak hna te chu zawh a ni bawk. Central Swadesh Darshan Scheme hnuaia Thenzawl Golf Course siam hna chu zawhfel tawh a ni a. Thenzawl Golf Course hi Ministry of Tourism, Government of India bultuma sak awmchhun a ni nghe nghe.


Taxation Department in kum 2020-21 (June 2020 thleng) a SGST leh IGST, Professional Tax, MVAT, etc atanga chhiah a khawn tlingkhawm chu cheng nuai 9,790.05 a ni. Sum hloh a awm loh nan department chuan Vairengte Check-Gate ah Data Collection Centre a dah bawk.

 

Kum 2019-2020 chhung khan Transport Department a chhiah tlingkhawm chu a vaiin cheng nuai 4945.84 a ni a. Kum 2019-2020 chhung khan DTO office pakua ah lirthei 31,753 register niin Driving License 12,833 pekchhuah a ni bawk.


Social Welfare & Tribal Affairs Department chuan National Social Assistance Programme hnuaiah kum upa, hmeithai leh rualbanlo mi 28,718 tan tanpuina a pe thin a. State-wide Disability Survey neih niin, mi 2,213 tan Unique Disability ID Card siam a ni. Senior Citizen ID card 1,915 pek a ni a, Luangmual ah kum upate enkawlna Old Age Home department hian a enkawl bawk. Ruihhlo ngaite enkawlna tur mi 1,000 awm theihna Jordan Rehabilitation Centre siam turin SEDP hnuaiah cheng nuai 920.27 ruahman niin hna thawh mek a ni.

 

Urban Development & Poverty Alleviation department chuan PAHOSS (Parking House Support Scheme) hnuaia a hmalakna chhunzawm zelin, kumin May thla thleng khan puihna dawng tur beneficiary 313 thlan a ni tawh a; heng beneficiary te hian lirthei park-na tur an siam theih belhkhawm chu lirthei ke pali nei (LMV) 4,691 emaw 2-wheeler 28,146 leng a ni. Atal Mission for Rejuvenation and Urban Transformation (AMRUT) hnuaia hna thawh that lamah Mizoram chuan ram pum huapah pahnihna kan hauh a ni. Housing for All scheme hnuaiah tanpuina dawng thei tur chhungkua 29,361 thlanfel an ni tawh a. Smart Cities project hnuaia hmalakna pakhat, July thla khan Aizawl khawpui chhunga ke a kal te an him zawk na turin Pelican Crossing System hmasa ber chu hawn a ni. Smart City Mission hnuaiah hian project 78 kalpui tum niin, chung zinga project 27 chu Detailed Project Report siam tawh niin project 10 tan tender chhuah a ni tawh bawk.


Rural Development Department chuan thingtlang a mi harsa ten leirem an rah theih nan hmalakna hrang hrang a thawk thin a. Ni 100 inhlawhna MGNREGS hnuaiah kum 2019-20 chhung khan chhungkua 200150 te chu inhlawhna siamsak a nih bakah inhlawhna rate chu cheng 211 atangin cheng 225 ah san a ni. Tun kum kal lai mek 2020-21 ah ni 47 inhlawhna chu chhungkua 200793 te tan siamsak ni tawhin, an hlawh pawh tihkhawtlai lovin July thla thleng pek vek a ni tawh.  Border Area Development Programme 2020 hnuaiah khaw 49 chu BADP operating area chhunga rinluh belh an ni dawn. Pradhan Mantri Krishi Sinchayee Yojana chu district pariat a khaw 57 ah kalpui mek niin, kuthnathawktu 6,037 te tana hamthatna tur ruahtui khawlna tur tuizem 2,818 a ni. He Scheme hmang hian rambua hectare 1198 chu buh leh thlai chinna tlakin siam a ni a. Pradhan Mantri Krishi Sinchayee Yojana hnuaia hnathawhna hian tui hna leh tui thianghlim, hun inher ang zela hnianghnar zawka kan hmuh theihna tur kawng thui tak min hawn sak bawk. 

 

Land Resources, Soil & Water Conservation Department chuan NABARD RIDF-XXIII Scheme hnuaiah cheng nuai 108.39 sengin Mamit district ah 220 hectare a zau Rubber Plantation a siam a. RKVY hnuaiah cheng nuai 75 sengin Aizawl, Kolasib, Champhai & Lawngtlai district ah te ruahtui khawlna, terracing, check dam siam lehhna dang thawh a ni bawk.


Kum 2019-2020 chhung khan Directorate of Labour, Employment, Skill Development & Entrepreneurship chuan mi 29,891 chu Building & Other Construction Workers Welfare Board hnuaiah a ziaklut a. COVID-19 hrileng avanga member eizawnna lama harsatna tawkte puih nan cheng 3000 theuh, a vaiin cheng vaibelchhe 21.29 chu Board hian a pe bawk a ni.

 

Food, Civil Supplies & Consumer Affairs Department chuan Public Distribution System hnuaiah chhungkaw 2,72,315 a enkawl a, a lu nunga chhiarin mi 12,40,308 zet an awm a ni. Fur laia buhfai kan tlakchham loh nan hmun kilkhawr leh tlawhpawh harsa tur ni a kan hriatte chawmtu kudam 54 ah buhfai fur chhung daih tur chhekkhawl vek a ni a. AAY chhungkaw 26,013 hnenah chini kg 1 Rs. 24/- in sem a ni bawk. Bairabi-a Gas Bottling Plant siamna hmun tur pawh IOCL official te nen tum hnih lai zuk en tawh a ni. Ration Card Management System Software thar department-in a hman mek hian Aadhar number tello ration card a pawm loh avangin Aadhar card leh ration card thlunzawm hna pawh a ti sawt hle a, he system hi ration card lem chhuichhuahna hmanraw tangkai tak a ni bawk a ni.

 

Women and Child Department hmalakna pakhat, Poshan Abhiyaan hnuaiah Mizoram chu ‘Overall Excellence in Implementation’, ‘ICDS-CAS Implementation’ leh ‘All India Composite Performance Ranking’-ah te pakhatna a ni a. ‘Pradhan Mantri Matru Vandana Yojana’ (PMMVY) hma laknaah Mizoram chu India ram pumah 4-na niin, North East Region-ah 1-na a ni bawk.

 

Hmeichhiate dinhmun chawi kanna tur, ‘Mahila Shakti Kendra’ – ‘District Level Centre for Women’ thar pali chu Aizawl, Lunglei, Kolasib leh Lawngtlai District-ah te din a ni a. One Stop Centre thar paruk chu Siaha, Champhai, Kolasib, Serchhip, Lawngtlai leh Mamit District-ah te tan niin; Aizawl, Lunglei, Siaha, Champhai, Kolasib, Serchhip, Lawngtlai leh Mamit District-ah te Swadhar Greh Home thar din a ni bawk.


Sawrkar chuan thalaite leh infiam mite tan kawng zau zawk hawng turin theihtawp a chhuah a. Sports& Youth Services Department hmalaknain thalaite theihna tuai hriam a, khawvel pum huap infiamnaa tel pha tur leh inelna sang ber thlenga hlawhtlinna chang thei tura kan infiam mite vawrh chhuak turin Mizoram Sports Policy hmasa ber pawh kalpui tan a ni a. Mizoram sawrkar chuan June ni 4, 2020 khan 'sports' chu ‘industry’-ah puangin, India rama a ti hmasa ber kan ni. Sawrkar laipui hnuaia scheme hrang hrang kal tlangin, state chhunga infiamna hmanrua tihchangtlun nan tun thleng hian cheng vaibelchhe 354.23 kan hmu a, hemi atang hian cheng vaibelchhe 17.58 kan pe chhuak tawh nghe nghe a ni. Heng sumte hi sports complex sak nan te, sports academy din nan te, football, hockey, etc. khelhna tur phullem phah nan te hman tur a ni.

 

Sports chawi sanna leh infiam mite cho phurna atan, state sawrkar hnuaia Group B, C & D post hna ruak, direct recruitment quota 5% thleng infiamna lama mi hmingthate tan hauhsak a ni a. Mizoram sawrkar hnuaia a ngheta thawk, infiamna lama mi hmingthate chu an kaisanna turah pawh duhsak an ni ang.


Cooperation Department hnuaiah SEDP kaltlanga Dawrpui, Aizawla Mizoram State Cooperative Union (MSCU) Training Centre sak mek chu zawh fel tep a ni tawh a. Tun hnai lawk khan, MIZOFED Ltd. chuan Horticulture Department nen tang kawpin Delhi-ah a enchhin nan Mizoram tharchhuah dragon fruit eng emaw zat an thawn thla a. ‘Pradhan Mantri Van Dhan Yojana’ Scheme hnuaiah, Van Dhan Vikas Kendra 44 din niin, a bul tan nan cheng nuai 581.55 pek chhuah (sanction) a ni. Van Dhan Mission hi hun rei lo teah Mizoram mipui nuai 2 velin an chhawr tangkai tura beisei a ni.

 

Commerce & Industries Department chuan state chhung hmun hrang hrangah bazar hmun 220 sa tawhin, checkgate hmun 3 - Vairengte, Kanhmun leh Bairabi te an vil mek a. Heng market leh checkgate atanga sawrkarin sum a hmuh (state revenue) chu kum 2019-2020 chhung khan cheng nuai 306.15 a ni. Aizawl SMART City Project hnuaiah cheng vaibelchhe 34 man tur New Market, Dawrpui Venga Aizawl City Centre chu sak mek a ni a, NABARD hnuaiah cheng nuai 1082.93 sengin Lunglei Electric Vengah Agri-Marketing and Training Infrastructure building sak mek a ni bawk. NEC funding atangin project hrang hrang - Hnahthial, Lawngtlai Bazar Veng, Mamit Bazar Veng, Kawrthah & West Phaileng-a Agriculture Market Building sak hna te, Lunglei Super Market sak that hna te thawh mek a ni bawk. Myanmar ramri bula Zokhawthar Land Custom Station (LCS) pawh reilote ah Integrated Check Post a hlan kai a ni dawn a. Zorinpui Land Custom Station pawh tunah hian tihhlawhtlin tumin hmalak mek a ni a, Kawrpuichhuah Integrated Check Post kaltlangin India leh Bangladesh insumdawntawnna pawh chak lehzuala kalpui a ni ang.


 COVID-19 hri leng dona kawngah, Mizoram sawrkar chuan Committee on Promotion of Locally Manufactured Protective Gears dinin, chumi hnuaiah chuan tualchhung designer leh puanthui mi 4000 velin hmai tuamna (mask) thui, sem darh leh hralh hna an thawk mup mup a. Heng mask-te hi WHO leh MoH&FW-in a pawm ang thlapa thui niin, a tul anga tihthianghlim (disinfect) vek zel a ni.


ICT Department chuan COVID-19 hrileng do nan ‘mCOVID-19’ system duangin, iOS leh Android hmangte tan web portal leh mobile application a siam a. He system kal tlang hian, state sawrkar chuan COVID-19 kaihhnawih thil hrang hrang - Quarantine, bungraw phurte tana lirthei tlan phalna (Motor Vehicle Pass for Goods and Non-Essential Goods), state chhung leh pawna tangkhangte tana district hrang hranga chet vel phalna (Inter-District Movement of Vehicles stranded within and outside Mizoram), Task Force Registration, Online CM Relief Fund, etc. a thlithlaiin, a kalpui a ni. ICT Department hian state chhung thingtlang hmun hrang hrang, mobile network-in a la tuam ve lohte tuam turin hmun 246-ah mobile tower din a nih theih nan hma a la a. BharatNet hnuaiah, khaw 501 zinga khaw 156 te chu V-SAT internet connectivity pek an ni tawh a. Kum 2019-2020 chhung khan ICT Department chuan sikul 48 hnenah IT bungrua hrang hrang a pe bawk.

 

Information & Public Relations Department chu COVID-19 hripui leng dona kawngah a tir atangin a hmatawngah an tang a. Hemi kawngah hian, Department-in social media account a neihte chu mipuite hnena COVID-19 chungchanga hriat tur pawimawh hrang hrang hriattir nan te, thuthang dik lo leh ngaihdan dik tawk lo chi hrang hrang hai lan a, a dik zawk puanzar kawngah te a tangkai tak zet a ni. Sawrkar chuan tun hnai khan classified leh display advertisement rate a tipung a. Hei hian chanchinbute enkawlna senso hautakzia ngaihtuahin, eng emaw chen a chhawk theih beisei a ni.


 Thian duh takte u, kan state hi hma lam panpui satliah mai lovin, thlak danglam a, rahbi thara chuan kaipui turin theih tawp kan chhuah leh zual a tul a, sawrkar leh mipuite chu phei khai rual taka kan thawh ho a ngai tak zet a ni.


 Khawvel pumin a buaipui COVID-19 hri leng kan hmachhawn lai hian kut kuangkuaha lo thu veng veng thei kan ni lo va, kan zavai hian inralring reng leh fimkhur taka kan awm tlat a pawimawh a ni. Kan hun tawn chhoh zel turah, thil pawimawh hmasa leh loh theih loh thil - hriselna, ei bar zawnna, zirna, ei leh in leh ni tin mamawh bungrua, inkal pawhna kawngpui leh venhimna lam te ngaihtuah hmasak a pawimawh hle dawn a. Hengte hi chipchiar taka sawi sen a ni rih lo va, mahse, hemi atan hian lungrual taka kan thawh ho a tul dawn a ni.

 

COVID-19 hripui leng do kawnga tun thlenga theihtawp chhuahtu sawrkar hnathawk te, Village/Local Task Force, kohhran leh tlawmngai pawlte, police leh sipai te chungah lawmthu kan sawi a. He hun khirh tak kan tawn laia a ral hmatawnga awm - kan damlo enkawltute, sample la a fehchhuak thinte leh laboratory hrang hranga rim taka chawlh pawh nei lova sample test hna thawktute leh COVID-19 Volunteer te chungah a bik takin Zoram mipuiin lawmthu kan sawi a. Mipui kan him tlan theihna tura CM Relief Fund-a phal taka sum thawhtu zawng zawngte hnenah lawmthu ka sawi tak meuh bawk a ni.


 Mizoram NGO, kohhran leh mipuite chungah kan sawrkara rinna in nghah tlat avang leh min thawhpuina avangin lawm thu ka sawi a. Vawiin hian, zalenna sualtu mi huaisen leh kan ram siamtute hmathlir chawi nung a, vawng him a, tipuitling zel turin inhlan thar leh ila, an thisen leh thlantui a thlawnin i luan raltir lo ang u. Khawvel pum thlirin, inrikrapna leh indo thuthang te, ralmuan lohna chi hrang hrang kan hria a, Mizoram hmasawnna bakah, remna leh muanna vawng nung zel turin rim tak leh huaisen takin i thawk zel ang u.

 

 

KA LAWM E.

 

 

JAI HIND.