R. Vanlawma, Zalen Cabin

Mizo te hi tuna kan rama kan awm hma lam hi chu chiang taka hriatna kan nei lova, chu lam chu ka chhui dawn lova, tuna India leh Burma inkara hi kan hriat chian theih chin a ni mai a, chung ang chin chu rawn sawi ka tum chu a ni. Heng laia kan lo awm hnua a tlangpui bera kan lo biak ber thin chu engkim siamtu leh enkawl chho zeltu KHUA hi kan lo biak ber a ni a, ani chuan mihring te pawh hi min siam a, min enkawl zel a ni tia ringa biain "Khua Nun min hualhim se" tih te  pawh hla-ah kan nei a. Nupui pasal inneih dawn te pawhin "Khua-nun min tuahrem se" te kan lo ti thin a. Chaw kan han ei dawn te hian hotu ber te hian "Khua tlai" an ti a, chaw tlem te hi an hah theh thla thin a. Khua chuan a ei tak tak pawh an rin vang a ni hauh lovang a, a thil min pek kan han ei dawn hian ama min pek vek a nih avangin ei tak tak dawn lo mah sela, tlem te han theh thlak kha kan duhsakna entirna a ni. Tunlaia chaw kan ei dawna kan tawngtai ang deuh hi ni ngei tur a ni.

           Engkim siamtu a nih ang bawkin engkim a ni vek mai a, kan han ramchhuak a, kei chuan ka hriat tawk chu Tlawng phaiah sazuk kan bei a, zan tam fe kan riak a, Val-upa silai nei khan kh^nah an lo chang a, keini tleirawl chuan ui nen hual kan lut ta a. Kan fang zau hle mai a, ram chin pawh kan hre chiang mang lova, tlang lang hla thei deuh awmah thing lawn awlsam deuh a lo awm hian "Khua i han chuan teh ang" kan han ti a. Kan Maubuang khua emaw, Samlukhai emaw leh Tlawng thlanglam Darlung te chu a lan kan beisei hauh lo. Mahsela khua kan chuan kan lo ti thin a ni. Hetia khua kan chuan hian a lang thei zawng zawng kan thlir a ni ber a, chumi laia khua tih awmzia chu hmuh theih zawng zawng tihna a ni ber awm e.

          Hun dangah chuan van hmuh theih zawng zawng chu chhumin a lo hliah dur ta khup mai a, hmuh theih zawng zawng dur chu khawdur kan lo vuah leh ta a ni. Ruah a lo sur ta a, feh theih te pawh a lo nih tak loh hian 'khua a chhia' kan lo ti leh ta a. Ruah sur tum ni awm taka lang te hi 'khua a mawi lo' te kan ti zel a.

          Sial insi a lo awm a, hmuhnawm kan ti em em hlawm a, a en turin mi an lo tlan khawm a, mi zawng zawng tih theih mai hian kan en ta a, "A khua a khuain se insi kan en" te kan lo ti leh a.

          Thenawm khua a lo kang ta vak mai a, an kang zo vek a nih chuan "A khuain an kang" kan ti leh a, chu chu in zawng zawng a kang tihna a lo ni a, chu chuan kan in awm khawm chu khua tih a lo ni ta zel a ni tih a lang a. Chuta tang chuan lang thei zawng zawng hi khua a ni a, van boruak lang thei zawng zawng pawh khua kan lo ti zel a, mihring zawng zawng pawh khua an ni a, in awm khawm zawng zawng pawh khua a lo ni zel a ni tih a lang ta a ni. A awmze pui ber chu kan hlain "Engkim zawng zawng ka ta ni sela" tia Zosaphluian hla min lo phuahsak khan a fun kim thei ber awm e.

          Amah kha min siamtu, engkim siamtu, enkawl zeltu, kan thatna tura mal pawh min sawmtu a ni a, a hming hi engkim a ni ringawt mai a, kan hmuh theih hming atan te kan lo chawi ta zel a ni berin a lang. Mizo tawh phawt chuan kan zah a, kan hmangaih a, kan be thin a ni. Thlarau sual leh thlarau tha kan nei a, thlarau sual chuan min tidam lovin min tina thei a, thlarau hlimna min pe theitu te chu khuavang te kan ti a, kan thawnthuah te pawh Khuavang nula te kan ti bawk a ni.

          Thlarau sual erawh chu kan tana thil tha lo apiang titu niin kan ngai a, vanduaina chi hrang hrang leh natna te, thihna te thleng hian thlarau sual tih niin kan ngai a, chung thlarau sual chu hmun nuam lo tak ramhnuaiah te awmin kan ngai a, chuvang chuan ramhuai te kan vuah hial a ni. Bible-in thlarau tha (Jehova) leh thlarau sual (Setana) te a lo sawi ang khan keini pawhin thlarau sual leh thlarau tha kan lo nei ve a ni. Chumi thlarau tha chu KHUA kan lo ti a, kan zavaia ta vek a nih avangin khawtlang huap thil chu engkim mai hi Khaw biakna a ni vek a. Sial hi mahni chhunga ei mi a nih loh avangin siala an biak chu Khaw biakna vek a ni. Mi neinungin sial a chhun chuan sialin khua a bia a ni a, Vawk erawhchu khawtlang huam zo lo a ni a, khaw biak nan an hmang ngai lo. Ran kher lo pawhin khawtlang hmingin Chapchar Kut te chuan lalin khawtlang hmingin khua a be bawk thin.

          Tunah SA lo sawi ve tawh ila: Vantlang hming chuan Khua an bia kan ti a, mahsela hnam khat leh chhungkhat chuan SA an be ve thung a ni. SA leh KHUA hi a hran ni hauh si lovin an bia a. Min siamtu leh min enkawltu a ni tho a ni. Hnam hrang (chhungkaw hrang) in mahni biak dan theuhin an bia a. Lusei Sa biaknaah Ralte emaw, hnam dang emaw an tel ve thei lo. Vawkpa an vulh theuhva, chumi chu a mai maiin an talh thiang lo, an Sa biak nan an hmang ngei ngei tur a ni. Luseiin vawk an talhin chu vawk chu puithiamin an chhampual a, a nakah a vit a, a sa chu Luseiho chauh ei thiang a ni. (Khua an biakna se sa kha chu mi zawng zawngin an ei thiang a, SA biakna vawksa erawhchu hnam dangin an ei a thiang ve lo a ni. Makpa atan Luseiin hnam dang nei sela chumi vawksa chu an makpa nen khan an eiho thei lo a ni. Chuvangin inneih dawn te pawh hian "Dawisa kilpui theih loh chu" an lo ti fo thin a ni.)

          Hetih avang hian mirethei deuhte hian awmthei deuh chhungte an belin an sa an phun thin a, chu chu an hnam an va tawm tihna a ni. Hmeichhiain mipa pasala a neih hian an vawkpa chhungkhung talh chu a ei ve thei ngei mai tak na a, saphun chu a ni chuang lo. A pasala hnam kha a va tawm chuang lo. Sailovin hnam dang hmeichhia nupuiah nei mah sela a nupui kha Sailo a ni ve mai chuang lo.

            Kristian kan lo nih tak hnu chuan kan Zosap te khan religion tih Saptawnga mi hi Mizo tawnga dah an lo duh tak khan tunhma lama kan pi leh puten "kan sa leh kan khua" tia an lo hman fo thin kha sakhua tih ringawtin an lo hmang ta a, tun thlengin kan lo hmang ta chang ni lovin kan tawng pangngai emaw kan ti vek hial tawh a ni.

          Kan Mizo pi leh pu te sakhua hian a tlangpui chuan Israel sakhua Bible-a kan hmuh a ang em em mai a. Kan hriat theuh ang hian Israel chuan khawvel siamtu leh enkawl zeltu Jehovah an nei a; ramhuai te hi Eden huana mihring rawn thlem thlutu leh thihna rawn thlena natna te min rawn siamsaktu nia ngaiin an hlau ve em em a, Isua hun lai te pawh khan a hnawhchhuahsak thin tih kan chhiar a ni. Chuvang chuan Sap hovin kan hnena Israel Pathian chanchin min han hrilh hian kan lo tihdan pangngai nen a tlangpui chuan danglam hek lo, Kristiana inpek mai loh chu kawng dang pawh a awm lo reng a ni.

          Kan pi leh pu te tuna Mizorama lut tur hian Burma phai khi an lo kal tlang ngei a ni tih chu hnial rual lohva chiang a ni a, chuti chung pawh chuan kan Sa leh Khua kan biak dan min tihdanglamsak chuang hauh lo mai a, Sapho hian min rawn awp ta lo ni ta sela Vai nen hian intawk ta ila, an Milem khu chu kan biakpui thei lawkin ka ring lo. Kan aia fing zawk an ni a, eizawn danah te, kan aia an thiam zawk dawn avang chuan kan pawmpui ve hun pawh a awm mai thei a, mahsela mahni rilru puakchhuak ngat chuan kan zawmpui theih ka inring lo a ni. Amaherawhchu, Israel te sakhua atanga Kristian sakhaw lo kal zel kan han hriat erawh hi chuan a lo inang tlangpui em mai a, kan zawm huk mai a ni. Tlang mi ve bawk Khasi te khu chu an sakhaw lo kalhmang a dang em mai a, rul te pawh an lo bia a, chuvangin Kristian an pung chak vak lo a ni.

          Tunah chuan Mizote KUT chungchang lam thu-ah lo kai tawh ila. Kut hi kan pi leh pu te chuan an lo hmang tawh ngei ang tih chu a lang chiang hle mai a. Amaherawhchu, an hman dan leh an hun te chu an awmna hmun an sawn a, anmahni rem ang zia zelin an hmang thin a ni ngeiin a rinawm. Tun hnu keini hriat ve phaka Chapchar Kut te, Mim Kut te leh Pawl Kut te an lo hman thin hi chu Tiau thlang kan lo thlen hnu rema tih ni ngeiin a lang a, Burma phaia awm lai chu sawi loh Lentlang chhak lama an awm lai te leh Tiau an kan thlak hma te kha chuan an lo neih dan a danglam em em mai a. Tiau kam vel leh a thlang lamah hi chuan ngaw hring dup mai, thing hmun leh mau hmun te an lo nei a, lo vah hun te a lo danglam ta a, Chapchar te pawh a lo awm ta a ni. Lentlang chheh vela an awm lai chuan an lo neih dan te a dang hle lo thei lova, tunlai lo vah hun pawh hian an vat ngut kher dawn em ni? Ka ring lo lam a ni. Chuvang chuan Chapchar Kut pawh hi Tiau kam vela an awm hnu lama an hun tuk chawp a ni ngeiin a rin theih a ni.

          Kan Kut chi dang leh chu MIM KUT hi a ni a. Thenkhat chuan Mim Kut hi mim ti ringawta kan hriat hming pu niin an sawi thin a, mahsela Mim Kut neih hun lai hi fur lai lam mah mah, vaimim thar lai a ni tlat mai a. Lal khaw thenkhat chuan July ah hian an nei tlat mai a, mi tam ber neih hun chu August ni ngei awmin a lang a, chuvang chuan thenkhat chuan July thla Vawkhniakzawn thla lo tih thin te kha Mim Kut thla naupang pawh an ti kher lo mai thei. Chu ringawt pawh a ni lo, lal thenkhat khua chuan September thla te pawh hian Mim Kut hi an lo nei bawk a, Mim Kut hian mitthi hi thlai thar (mim emaw vaimim emaw) hi an chhung te thi tan khan an chhiah thin a, an chhung te thi lem te kha an siam a, Mim Kut lai hian an lam thin a, chu chu "mitthi rawp lam" an lo vuah a. Chutianga mitthi lam an lo buaipui lai a nih avangin hlimna lam thil inneihna lam te chu tuman an lo ti duh lovin tih pawh an lo ti hman lova, a tirah phei chuan serh lutuk pawh an ni kher lovang a, mahsela hun a lo kal zel a, Mitthi rawplam thla, Mim kut thla chhung hi chu "Thla serh" a lo ni ta hial a ni.

          Kristian hmasa te khan hetiang pi leh pu te thil serh hi engahmah an ngai lo hle a, thla serh leh serh lo pawh sawi ngam a awm ngai lova; mahsela Indopui hnuhnung hma deuh lawk khan Aizawlah hian an lo pawisa tan ta deuh a ni. Aizawl ka awm hlim 1939 khan Kohhran Upa pakhat ina ka len laiin inneih chungchang thu hi an sawi a, tah chuan Kohhran Upa ngei chuan "Tunlai chu thla serh an tih lai hi a ni a, inneih hun pawh a ni lo viau asin" a tih ka hre tlat mai a, chu chu thla serh pawhin Kristiante a lo khawih phak a ni tih ka hriat vawikhatna a ni a.

          Tichuan, thla serh hi a lo lian ta tial tial a, thenkhat chuan Mim Kut thla naupang an tih July hi niin an hria a, thenkhat chuan August niin an ngai bawk a, a then chuan September thla hi an pu te khan Mim Kut an neih thla a lo ni si a, thla serh thla khat ni thin kha Kristian te chuan Mim Kut kan hman ngai tawh si loh avangin a bik awm tawh hek lo, July, August, September thla thum hi an serh rilru ta vek mai a, Kristian tih tur a ni em? Tih te sawi chian a awm si lova, a ruk hian an serh ru ta deuh vek a, sawi chiangtu awm si lo chuan a thla thum hial hian serh tak tak si loh serh ruk a lo ni ta a ni. Tunlai thleng pawh hian July leh August thla te hi chuan a lo fur bawk a, innei an khat pharh thin.

          Mim Kut hi hmanlai lal khaw tam ber chuan August-ah hian an hmang a ni. September thlaa hmang chu an tlem hle ang. Mim Kut-ah hian mitthi rawp an lam thin avangin Thitin thla an ti a ni a, thla thuhmun niin a lang.

          PAWL KUT kan lo thleng ta, Mizo kut pui pathum zinga a hnuhnung ber a ni. Pawltlak awllenah hian an nei ber thin. Mahsela hmanlai pawltlak hi a tlai em em a, lo vah hi a lo hun tawh hle thin a, awllen hi a awm lo tih tur a ni a, chuvang chuan Paw Kut hi an nei lo fo thin a ni. Pawl Kut hi neih a nih chuan January thla hi an neih hun lai a ni lo thei lo. Hmanlai chuan buh la hian an bung har a, January thla-ah te pawh buh la an la awm thei nual thin a ni. Tun hnu buhseng hmanhmawh hle chin tawh hnu pawh khan Krismas hian buh an la chhek zo ngai mang lo. Krismas tuka buhchhek hi a awm fo a ni. Pastor Liangkhaia chu Academy of Letters in thuziak lawmman kan pek dawn khan a kum leh a chanchin zawt chiangtu ka ni a, a sawi dan chuan "Sairumah Pawltlak thlaa piang ka ni a, ka pian hnuah Sentlangah kan kai a, Vaiin min hal ta a ni. Hman laia Pawltlak thla kan tih thin kha January a ni a, chuvang chuan January thlaa piang ka ni" a ti a ni. Kei ka hriat ve pawh hian January hi Pawltlak thla tih a ni fo thin. Chapchar Kut hi an la uar em em lai kan hriat ve chin pawh khan Pawl Kut hi an neih reng reng ka hre ngai lova, chuvang chu a ni phawt anga Pawl Kut Thla tih hian hming a nei meuh lo a ni. December thla lah hi "Buh lak thla" tih a ni mai bawk si. Tuman Pawltlak thla an ti ngai si lo. (Mizoram Calendar siamtute hian Mizo thla hming hi an vuah dik lo deuh a ni.)

          A tawp nan Chapchar Kut Souvenir a ni bawk a, CHAPCHAR KUT hi han sawi ve talh ila a tha awm e.

          Chapchar Kut hi Tiau kam vela kan pi leh pu te awm lai atanga neih tan ni ngei tur a ni kan ti tawh a, anni khan min siamtu leh min enkawl zeltu KHUA hi an ngaisang em em mai a. Chapchar Kut hi an Kumthar Kut a ni ber a, tah chuan KHUA chuan hmuingilna a pek theih nan an bia a, thlawhhma kawngpui Kawchhuahah hian a hnenah an inthawi a, chu chu "Kawngpui siam" an ti a, "Kangpui Sial" ti te pawh an awm bawk. Puthiam (Lal sadawt chuan a haw dawn chuan kawnglai takah chuan vut a phul a, a haw chu lal inah a lut a, kawngkhar an han kik chuan "Tute nge in nih?" Lal chuan a lo tia,  puithiam chuan hming tha tak, ama hming ni lo kha a insawi a ni. Rochana tih ang chi te chu an hming atan an sawi duh hauh lo, "Thangliana ka ni e" emaw a ti ang. A tukah chuan an vut phul kha an zuk en leh a, sazuk hnu ang deuh te an hmu thin. Sazuk an kap tam dawn tihna a ni. Chapchar Kut atanga salu lut hmasa ber chu sakei a nih phei chuan kawngpui an siam nawn leh thin an ti.

          Vawikhat chu Chapchar Kut zawh hlim lawkah Maubuang khua chuan sakei an kap ta mai a, Awithangpa chuan an lawm lohzia chu hlain a han chawi a;

"Khua kan bawl e, satin mal za, kan sawm mah lawi si lova,
Kan sawm loh zawk kawlkei hrangin,
Lallai zu dawn hmasa e"

a han ti ta a, an kawngpui siam pawh chu an siam tha leh ta hial a niin an sawi.

          Chapchar Kut pawh hi Mim Kut ang em chu a ni lo na a, kawtchhuahah lungdawh thar deuhah hian mitthi hriatreng nan an chhuakkhawm a, chhawng an hnawt thin a ni. Zu um an pai a, a then chuan sa hmin sa te an pai a, a tam ber chuan artui chhum hminsa an pai a, an thiante an duh apiang, a rem rem an inbarh thin a, mitthi pual mah ni sela nuam an ti thei hle tho mai.

          Tlangvalho chuan zulawm an ti a, buh an thawhkhawm a, zu an bilh teuh mai a, mahni puala lo bilh pawh an awm bawk a, tah chuan "Nula kan khek e" an ti a, chu nula inah chuan zanah zu an in khawm thin a ni. Zankhaw tlaivara an hlim phawt chuan a tukah Kut chu an nawn leh a, an tlaivar peih chhung chu an ti nawn mai thin a ni. An nula khekna in, zu an inna atang chuan tlai lamah hian an chai chhuak thin a, lal mualah zu nen hlim takin an chai thin a ni. Awithangpa hun lai hian Mim Kut leh Pawl Kut hi an nei ngai tawh lo niin a lang. Thenkhat chu neia mual pawh an awm mai thei.