Pu Lalsawta Finance Minister chuan vawiin khan Chanmari YMA Hall-ah Pu C. Lalaudinga ziah ‘Mizo Pasaltha Zampuimanga Chanchin’ a tlangzarh. Inkhawm hi Pu Vanneihtluanga, Zonet in  kaihruaiin Prof. O. Rosanga, Department of History & Archaeology, MZU in lehkhabu preview a nei a, Pu R.K. Lalhluna, Padmashree in Zampuimanga thlan hmuhchhuah a nih dan a sawi a ni.

Pu Lalsawta chuan Pasaltha Zampuimanga chanchin kan nei thei hi mi taima te zar a niin hetiang Pasaltha te chanchin  chhiar hian min tih lungmuan mai bakah Mizo hnam tan a hlu a ni, a ti. Mizotawng chungchang sawiin Minister chuan Mizotawng hikansawi dikin ka ziah dik a pawimawh thu a sawi bawk a ni.

Zampuimanga hi Tripura ram Zampui khuaah kum 1801 velah a piang a. A pa chu Thanghuliana a ni, Chhakchhuak Hualngo hnam a ni. Kum 1820 velah Zampui atangin Aizawl chhim lam Hualngo hmun-ah a pa hoin an rawn chhova. Hualngo hmuna a awm lai hian a pa hian a thih san ta a. Kum 1825 velah Aizawl Lal Lalsavunga khuaah an rawn lut phei a, chuti chuan Lalsavunga leh a fapa Vanhnuailiana chhak nawrnaah a tangkai berte zingah a tel chho ta zel a ni. A lo awm tawhna chu : Aizawl, Darlawng, Lamtual (Saitual ram) Saitual, Puilo, Vancheng, Awnnu, Tualte, Lungdup, Champhai Vanhnuailiana hmunah an lut ta a ni.

An lalpa Vanhnuailiana thih hnu hian, Mizoram chhim lama a farnu Challiani awmna Dokhuma khua Chawngtlengah a phei ta a. Chumi hnuah Dopawnga khua Bemtarah a pem leh ta a, Kum 1880-ah Dopawnga khua Keltan Hmunpuiah Zampuimanga chu kum 80 mi niin a thi ta a ni. A thlan pawh Keltan Hmunpuiah hian a awm.

Zampuimanga hian sakei huai 13 a sat hlum a, (Ref:- (1) Mizo History By Lalchungnunga & Hrangthiaua. (2) Zampuimanga by Pu C. Chhuanvawra, Mizo pipute leh an thlahte by K. Zawla, adt.) chungte chu mihring seh hmang, an ran vulh sial leh vawk tam tak seh tawh thin te an ni. Sakei nun tha pangngai ram tla lai a pawng a takin a ti hlum lo. Mihring sehtu, khaw mite ran seh thin leh tibuai thintu Sakei lak atanga chhanturintlawmngai takin harsatna chu a hmachhawn thin. Zampuimanga hi a huaisen a, khuanu ruat a ni ang, Kawlhnam (Chemsei) chauh hmanga sakei 13 sathlum thei hi khawvel hmun dangah an awm hriat a ni lova hei hian a huaisen zia leh a chungnun zia a ti lang chiang awm e. A huaisen bakah hian, a tlawmngaihna hi a fak tlakin, a vannei hranpa bawk. Sakei laka chetsuala, thih theihna awmah a him leh tlat thin hi a vanneih chung chuanna a ni.