Ṭhian duh takte u,

 Vawiin India Republic Day vawi 75-naah hian Mizoram mipuite leh India ram khua leh tui zawng zawngte thinlung takin chibai ka buk vek a che u. January ni 26, 1950-a ram Danpui (Constitution) kan inpek aṭang khan India ram chu mipui thlante rorelna ram lian ber kan ni ta a. He kan ram Danpui hi khua leh tui zawng zawng tan dikna, zalenna leh intluk tlanna hum sak tlat tura duan a ni a. A pawimawh em avangin vawiinah pawh ram pumah a lawmna hun kan hmang tlang a ni.

He ni chhinchhiah tlak takah hian Mizoram mipuite kum thar chibai ka buk nghal che u a. Inthlanpui kan hmachhawn zo chiah a, mipui rorelna ‘democracy’ kaltlanga Sawrkar thar kan thlang chhuak thei hi a lawmawm hle a. Sawrkar thara mipuiin rinna an nghat hian kawng hrang hranga kalphung thar duhna rilru a lan tir a. Mipuiin State hmasawnna tur atana an beisei leh duhthusam te tihhlawhtlin a nih ngei theih nan Sawrkar chuan theihtawp a chhuah dawn tih ka tiam e.

Inthlanpui muanawm, felfai leh entawn tlak taka kalpui a nih avangin Mizoram mipui zawng zawng chungah lawm thu ka sawi bawk a. Sawrkar hna thawkte leh dan leh thupek kengkawhtute bakah, tlawmngai pawl hrang hrangte, kohhran leh a bik takin Mizoram People’s Forum (MPF) te’n inthlanna felfai tak nei tura theihtawp an chhuah avangin thinlung takin lawm thu ka sawi a ni. State pawnah pawh inthlan kan kalpui dan hian ngaihsan leh sawi zui a hlawh hle a. Heti ang taka Mizoram a hming ṭhat chhan chu Mizoram mipuite thawh hona zar a ni.

Hmasawn tur chuan remna leh muanna a pawimawh hle a. Chu remna leh muanna venhim hna chu kan police leh dan kengkawhtu hrang hrangte hmalakna mai bakah, NGO te, kohhran te, thuthar thehdarhtute leh mipui ṭhahnemngaihna avang a ni a. Vawiin thleng hian India rama state muanawm ber kan la nih phah zel a, a lawmawm hle a ni.

Mizoram Sawrkar chuan ngaih pawimawh tur, khawtlang mamawh bulpui paruk atan zau takin hma a la dawn a. Chung zingah chuan hengte hi a tel dawn a ni:

  • Sawrkar inrelbawlna ṭha siam
  • Kil tina hmasawnna ngelnghet leh tlo siam
  • Thil siamna lam (industry) puihbawmna pek leh ‘Bana Kaih’
  • Khawtlang himna (social security) – hriselna leh eibara vantlang himna leh thlei bik awm lova hma lak
  • |halaite hmakhua ngaihtuah
  • Environment humhalh
  • Thil tum hun rei zawk mamawh (Long term development project) siam a hmasawnna lian tham thlen
  • Mahni thil thar chhuah leh siam chhuaha innghat economy nei tur a hma lak

He Sawrkar hian State sumpai dinhmun sawh nghet a, tihmasawn turin hma lak a tum a. Sawrkar sum hmuh leh hman ral inbuk tawk leh sum enkawl dan felfai tak te, inrenchem, hmasawnna kaihhnawih lova sum hman tihtlem leh hmanraw hrang hrang enkawl leh hman dan ṭha leh felfai zawk te kalpui tum a ni ang. Kan sumpai dinhmun sawh nghet turin insingsak nan hun eng emaw chen chu kan mamawh ngei dawn a ni. Kawng hrang hranga chak zawk leh tlo zawka kan ṭhan theih nan theihtawp chhuah a ni ang a. Hemi kawngah hian kan Sawrkar chuan sawrkar hmasa hmalaknate pawh chhunzawm awm te chu a chhunzawm zel dawn a ni. Ruihhlo hman sual dona leh ruihhlo ngaite enkawlna lamah pawh nasa zawk leh chak zawkin hma lak a ni ang.

Kum tam tak chhungin Mizoram Sawrkar chuan thil tam tak a tihlawhtling tawh a; kan hmaah chona leh hmabak tam tak erawh a la awm a ni. December ni 8, 2023a Sawrkar thar din a nih khan, Department zawng zawngte hna thawh awmze neia a kal theih nan Chief Minister zahawm tak chuan ‘Ni 100 chhunga tihhlawhtlin tur’ a puang nghal a. Sawrkarin tih tur a ruahmante bawhzui a nih dan endik turin Sawrkar chuan Monitoring Committee din nghalin, General Administration Department chu Nodal Department atan ruat a ni.

Mizoram Right to Public Services Act, 2015 chu Sawrkar department tinah thahnemngai taka kalpui mek a ni a. Department hrang hrang hnuaia mipui mamawh sawrkarin a pek tur te ‘public service’ 141 chu December ni 29, 2023 a Sawrkar hriattirna chhuah chuan a huam tel tawh a ni. Heng hnate hi chak taka thawk turin nodal officer ruat an ni a; anni hian service telh belh ngai zawn chhuah leh inhrilhriat hna te ngawrh takin an thawk dawn a ni.

Police checkgate ṭhenkhatah dan kalha thil tih awm ṭhin khuahkhirh nan heng hmuna police duty zawng zawngte chu thupek khauh taka zawm tura hriattir an ni a. Thupek pawisa lo an awm a nih chuan Sawrkarin a ngai thutak hle dawn a, an chungah khauh takin dan lekkawh a ni ang. Mizoram Sawrkar chuan ramri kana dan kalha sumdawnna chi reng reng a en liam ngai dawn lo a. Kuhva rah tawlh ruk titawp turin Sawrkar leh dan kengkawhtu hrang hrangin ngawrh takin an thawk mek zel a. Fertilizer dealer-te chu an licence uluk taka enfiahsak mek niin, licence hmang sual hmuh chhuahte chu tihtawpsak zel an ni.

Budget siam hian mipui hmasawn nan rualkhai taka State-in sum leh pai a neihte daihzai taka sem chu a thil tum lian ber a ni a. Department tinte’n mipui mamawhna leh mipui tana Sawrkar thutiamte hre reng chungin budget an siam dawn a. Budget kalphung pawh hi mipui nawlpui tana hriat awlsam zawk turin tihdanglam tum a ni.

Sawrkar kum thar 2024-25 Budget atan cheng vaibelchhe 150 chu ‘Bana Kaih’ (Handholding policy) hnuaiah kut hnathawktute pual atan dah a ni dawn a. He Bana Kaih hma lakna hi kut hnathawktute, mahni kutkawiha ei zawngte leh small scale industry-te’n hma thar an lak theih nana an sum mamawh phuhruk tura ruahman a ni. Mipui zingah leh a bik takin agriculture leh industry-a ei zawngte tan hamṭhatna tam ber an chan theih nan he policy hi sawrkar laipui hma lakna kal mekte nen thlun zawm theih dan tur te en zui a ni bawk ang.

Nikum lama Resource Mobilization Department lo din tawh chu tihtawp niin, a aiah December ni 18, 2023 khan Resource Mobilization Committee chu din a ni a. He Committee hian State-in sum leh pai leh hmanrua (resources) a neih ang angte ṭangkai leh daihzai thei ang bera hman a nih theih nan hma lak dan tur leh ruahmanna te a siam dawn a ni.

Sawrkar hna thawkte pisa kai dan chhinchhiah nan Biometric Attendance System hman a ni dawn a. Mizoram Secretariat, MINECO-ah bul ṭanin, office zawng zawngah hman a ni ang a. Sawrkar office-te himna belhchhah turin CCTV dah a ni hlawm bawk ang. Heng bakah hian office hrang hranga ni zung chakna hmanga kawlphetha siamna tur solar panel vuah tawhte chu hman ṭangkai leh zual a nih theih nan Power & Electricity Department-in an vil ang.

Officer ṭhenkhatin an mimal hna thawk tura office staff-te an lo chhawr ṭhin chu tihtawp a ni a. Hemi kaihhnawihah hian sawrkar order khauh tak chhuah tawh a ni.

Lengpui Airport leh Zoram Medical College (ZMC) te hi State thil hlu tak an ni a. Amaherawhchu, a enkawl zuina a hautak hle a. Chumi avang chuan Lengpui Airport enkawl zui tur hian Airports Authority of India hnenah emaw, private operator dangte hnenah emaw hlan chungchang zir chiangtu tur Committee din a ni a. ZMC chungchangah pawh hian hma lakna tharthawh a ni.

Sawrkar inrelbawlna kawng hrang hrangah inrenchem kalpui a ni a. Ka lo sawi tawh ang khan sum leh pai neihte daihzai leh ṭangkai taka hman chu Sawrkarin a ngai pawimawh hle a. Sawrkar hmalak zelna turah pawh hei hi kan thupui lian tak tur a ni.

Hmasawnna hi banpui pathum – inrelbawlna ṭha, langtlang leh thuneihna insem zaiah a innghat a. Hmasawnna ruhrel din hna thawhte chu chik taka thlithlai zui ṭhin a ni ang. Hna thawh pawimawh zual bik en zui turin Project Monitoring Committee din a ni dawn a. He Committee hi huam zau takin, pawl hrang hrang leh khawtlang hruaitute huam tela din tum a ni.

State chhunga eirukna um bo kan tum a. Ruahmanna mumal tak siamin, vantlang nunah leh sawrkar inrelbawlnaah eirukna um bo turin ngawrh takin kan bei dawn a ni. Sawrkar inrelbawlnaah hian rinawmna leh mawhphurhna lak ngam hi a pawimawh hle a. Sawrkar langtlang leh chak siam turin kawng engkimah chet dan dik tak leh phur takin hma lak zel a ni ang.

He hun ropui leh zahawm takah hian tun hnaia sawrkar hmalakna leh hlawhtlinnate lawm takin ka han tar lang ang e.

1. Tun hnaia Mizoram State Legislative Assembly Inthlanpui neih zawh taka duty Mizoram Police-te inpekna a entawn tlakin, fak pawh an phu hle a ni. Nikum November thla a All India Conference of Directors of States/UTs Finger Print Bureau ṭum 24-na neihah Mizoram Forensic Science Laboratory chuan fingerprint science hmanga pawikhawihna hnuchhui chhuahna hlawhtling ber chawimawina ‘Best Case Award’ an dawng a ni. District thar pathumahte Anti-Human Trafficking Units (AHTU) din tuma hma lak chhoh mek zel a ni a. Traffic nunphung mawi tak, a bikin lirthei horn pek tlem avanga Aizawl khawpui an hriat larna ‘Silent City’ tih chu ṭha tiin, Goa leh Nagaland Police-te pawhin an State-ah kalpui ve turin hma an la hial a ni.

2. Mizorama mi cheng zahve aia tam mah te nitin khawsak leh eizawnna hi kuthnathawhah a innghah tlat avangin ka Sawrkar chuan agriculture leh a kaihhnawih hrang hrangte ngaihpawimawh hmasak berah a nei dawn a. Agriculture chu thar chhuah mai bakah sum lak luhna kawnga ṭangkai taka hman a nih theih nana siam tum a ni. Budget pharh turah pawh a bik takin Agriculture leh a kaihhnawih danga ei zawng kut hna thawktute tinzawn sum hnar hranpa liau liau dah a ni ang. Kut hna thawktute thar chhuah sum chang thei (commercial crop) pali - Sawhthing, Aieng, Hmarcha leh Hmunphiah te awmze nei leh man man zawka hralh chhuah a nih theih nan rate mumal tak bithliah a ni dawn a. Sawrkar kum kal mek chhung ngei hian lei ṭan tum a ni a, hemi tur hian Sawrkar pawhin cheng vaibelchhe 110 a dah hrang tawh a ni. Private agency-te nen Sawhthing Metric Ton 500 leh Hmarcha Metric Ton 100 loneitute hnen aṭanga leisak turin thawhhona thuthlung pawh ziah fel a ni.

3. Hmasawnna leh ram sum dinhmun ṭha zawk nei turin inkal pawhna kawng ṭha leh tlo neih a ṭul a, theihtawp chhuaha inkalpawhna kawng changtlung zawk siam tum a ni. Sawrkar laipui Ministry of Road Transport and Highways chuan tun hnai mai khan leiverh hmanga Aizawl khawpui pumpelhna siamna tur, Twin Tube Uni-directional Aizawl by-pass, KM 2.5-a thui leh a panna kawng KM 2.1-a thui chu NH-6 Sairang leh Phaibawk inkara siam nan cheng vaibelchhe 1313.28 pek chhuah a rawn remti hi lawmawm ka ti hle a. He project hi zawh fel a nih hunah chuan Aizawl khawpui tawt lutuk a tihziaawm dawn mai bakah, lirthei che velte tan himna ṭha zawk a thlen thei dawn a ni.

4. Sawrkar chuan hriselna kawnga mi zawng zawng tana ban phak ‘healthcare system’ siam turin hriselna kawnga thawktu leh hmasawnna ruhrel pawimawhte thuam chak a tum a. Hmasawnna chhuanawm tak chu tun hnai maiah khan Population Fund of India chuan Mizoram chu health services leh hriselna tehfung danga hma a sawn em avangin ‘High Focus North East States’ category aṭanga 7th JRD Memorial Award dawng tur zingah a thlang a ni.

5. New Education Policy (NEP), 2020 dungzuia zirna in hrang hrangte kalpui turin School Education Department chuan kawng hrang hrangin hma a la chho mek zel a. He hmalakna thar hi Mizote rilrem zawng, hlut zawng leh khawtlang nun nena inmil thei tur zawnga kalpui tum a ni.

6. Sawrkar chuan industry, a bik takin small scale industries leh agro-based industries tihhmasawn leh tihchangtlung kawngah hma a la dawn a. Khawtual deh chhuah hrang hrangte tihlar leh chawisan kawngah hma lak a ni ang.

7. Ṭhalaite hmasawn nan theihtawp chhuah a ni dawn a. Professional leh vocational field lama thiamna leh eizawnna kawng zawh hrang hrangte’n hlawhtlinna an chan theih nan chhawmdawlna pek leh intuai hriamna buatsaihsak ngaihpawimawh a ni dawn a. ‘Bana Kaih’ Policy kalpui turin budget-ah ruahmanna siam a ni dawn a. Hei hian eizawn nana bulṭanna entrepreneurship leh start-up-ahte phurna a thlen thei dawn a ni.

8. Thingtlanga chengte hmasawnna turin Rural Development chu hmanraw ṭangkai tak a ni a. Shyama Prasad Mukherjee Rurban Mission (SPMRM) kalpui kawngah Mizoram chuan chhinchhiah tlakin hna a thawk a. Aibawk Cluster phei chu India rama hemi hnuaia project awm zawng zawngte zo fel hmasa ber a ni.

9. Sawrkar chuan hma a lak zelna turah hmeichhia, naupang leh khawtlanga ngaihsak ngai zual bikte chhawmdawl leh an tana hamṭhatna awmte chu a ngai pawimawh dawn a ni.

10. Tun hnai January ni 11, 2024-a National Swachh Survekshan Awards sem chhuahah Lunglei chuan North East State chhunga khawpui (mi nuai khat tlinglo chenna) intihsiaknaah khawpui fai lawmman ‘Clean City Award’ a dawng a. Aizawl khawpui chuan ‘big urban habitation’ category hnuaiah Clean City Award a dawng bawk a. Mizorama urban town 23 te chu pawnlera inthiar awm lohna ODF status-a puan vek an ni tawh.

11. Mipui Sawrkar hnuaiah mipuite a taka an tela huapzo sawrkar siam a nih theih nan State Level aṭanga Village Level thlengin chak leh awmze nei zawka thuneihna sem zai theihna tur ‘Development Committee’ din a ni ang. Saitual District chhunga awm Ngopa khua chuan India President hnen aṭangin ‘National Panchayat Award’ a dawng a, Mizoram aṭanga he chawimawina ngaihhlut hlawh tak dawng hmasa ber niin, lawmman hian cheng nuai 150 a keng tel bawk a ni. Khawtlang ṭha siam kawnga entawn tlak tak maia Ngopa khaw hmalakna hian Mizoram khaw dangte pawh phurna siam a, chona thar a pek ngei ka beisei a ni.

12. Mizoram chu Sustainable Development Goals (SDGs) tihlawhtling tura tehfung hrang hrang hmanga khawpui leh thingtlang khuate dinhmun zirchianna ruahmanna ‘Local Indicator Framework’ kalpui hmasa ber a ni.

13. Lawm taka ka hriattir duh che u chu, Mamit District chhunga awm Reiek khua chu Sawrkar Laipui Ministry of Tourism chuan India ram District 315 aṭanga chuhtu khua 795 zingah rural tourism a kalpui ṭhat em avangin ‘Gold Category for Best Tourism Village in India 2023’ dawng turin a thlang a ni.

14. Cooperation Department chuan Pradhan Mantri Van Dhan Yojana (PMVDY) hnuaiah Van Dhan Mission a kalpui mek a. Hemi kalpui tur hian TRIFED Ltd-in senso tur sum cheng nuai 1,444.05 a bultum hmangin buaipui chhoh mek a ni a. Hemi kal tlang hian Van Dhan Vikas Kendra 159 hnuaia mi nuai 2 velin hamṭhatna an hmu thei dawn a ni.

15. Excise & Narcotics Department chuan ruihhlo tawlh leh hman sual ven leh do kawngah tha thlah lovin theih tawp an chhuah mek zel a ni.

16. Sports Discipline hrang hrang hnuaia infiam mi 479 te hnenah Mizoram Sports Incentive Cash Award sem a ni a. Infiam mite hian International level-ah medal 2 (Gold 2); National level-ah medal 48 (Gold 26, Silver 11 leh Bronze 11) leh Regional level-ah medal 65 (Gold 23, Silver 13 leh Bronze 29) – a vaiin medal 115 an rawn hawn a ni.

17. Chief Justice of India Pu DY Chandrachud-a’n September ni 2, 2023-a MINECO hmuna High Court Building thar a rawn hawn tak chu Mizoram State tana dan rorelna chungchanga hmasawnna mellung pawimawh tak a ni.

18. Vigilance Department hmalakna hnuaia Group ‘A’ leh ‘B’ (Gazetted) Officer-te tana online hmanga Property Return thehluh kalpui ṭhin chu changtlung zawka kalpui turin portal thar siam a ni.

He ni chhinchhiah tlak takah hian kan ram ṭhan chhoh leh hmasawn nana hmalakna te, thil tihhlawhtlin leh mellung pawimawh tak tak siam te, khawvel huapa kan ramin zahna leh ngaihsanna a dawn te bakah, ram ropui tak ni thei tura sulsutu hmasa te inpekna pawh ngaihsan nachang hriain, thinlung leh tihtak zetin hre reng i la. Kan ram ropui tak thlazar hnuaia muanna, lungrualna leh inunauna te vawng nung zel tur leh kan ram Danpui chhawm nun, vawn him leh tihchak kawnga mawhphurhna kan neih ṭheuhte ṭha taka hlen turin inhlan thar leh ṭheuh ang u.

 Kan ram chhunga ṭanrualna leh inpumkhatnate vawnhim leh tihhmasawn zel a nih theih nana theihtawp chhuah turin Mizoram mipuite ka sawm tak meuh meuh che u a. Mizoram chu mitin tana hmasawnna rahbi leh hlawhtlinna kawng zawh nana hmun duhawm tak a nih theih nana ṭan la turin ka chah bawk che u a ni.

 |hian duh takte u, he hun hlimawm takah hian, Mizorama cheng mipui zawng zawngte chungah lawm thu ka sawi a; duhsakna sang ber ka hlan a che u.

KA LAWM E.

JAI HIND!