"Thudik pawm tlak, rintlak leh innghah ngamna tawngkam tualleng a sawichhuah a, mipui nawlpui hriatthiam zawng leh a awmna ram tana thu tangkai chi pekchhuah hi Journalist thinlung laimu tur  a ni"                

Karl Marx-a ziah Communist Thurin phek 97 chauhva chhah chuan, he khawvelah hian ngaihdan hlawm lian pahnih siamin, ralthuam chelek si lova ram lian leh ram lian inbeihna hautak ber mai, Cold war a chawk chhuak a, Soviet ram ropui pawhin a dawl zo ta lova, a kehdarh phah ta a ni. Hetihlai hian, America ramah Mihang Sal an tih retheihzia tarlanna lehkhabu tereuh-te, Pu Tom-a In (Uncle Tom's Cabin) chuan, America-a Mihang salte tan zalenna dar a vua a ni. Chanchin thehdarhna hmanrua hmang tangkaitu-te sulhnu chuan, vawiin hun an her danglam a, nimin min hriatreng tir a, naktuk min lungkham tir thin a ni.

Tunlaiah chuan, Electronic media leh Print media kan tih mai, chanchin thehdarhna hmanraw tangkai pahnihin min chenchilh a, he khawvel boruakah hian, electronic media te chuan an hriatna zungzam an phan chhuak vek a, khawvel letliam ami helamah, helam ami khulamah a thleng tawn zung zung thin. 

Electronic media leh Print Media hi mize hran nei, mahse inkawp lo theilo an ni a, a tehkhinna awlsam ber chu "Nupa" hi a ni, nihna inang lo, kalphung in persan anga lang, in mamawh tawn si, inthlim ngam lo ve ve an ni a, an pianphung a danglam a, an pianna leilung pawh a in ang hek lo, mahse Rome ho hmangaihna pathian Cupid thalfanga thilzawm tlat an ni thung. Chuvang chuan, heng chanchin thehdarhna hmanraw pahnih hian, "Love is Blind" an ti lo theilo a ni. 

Print media kan tih, ziaka chanchin thehdarhna hi, chanchinbu phek hlai ber atanga a te ber te, lehkhabu chhete atanga tha elkhen-ah te kan hmu a, Arhmul Kawlawm atanga Kawlawm changkangber hmanga ziak pawh nise, chanchin an thehdarhna kawngah an in len hleih chuang lo, mipui chhawr tlak, rintlak leh innghah ngamna thu an sawi phawt chuan, hringnunah hian awmzia an nei a, thu an nei a, an kaihruai a, an zirtir thin a ni. 

Electronic media pawh chuti tho, boruaka thawnchhuah Thlalak leh tawngkam hmanga mipui hnena chanchin thehdarhna hmanraw tunlai ber a ni a. Mihring-in hriatna kan neih chi nga, mita hmuh theihna, benga hriat theihna, rim hriatna, thil tui leh tui lo hriatna, lum leh vawt, mam leh thap te hriatna zinga,  Mita hmuh theihna leh Benga hriat theihna chawk phur thei ber chu he hmanrua hi a ni a, Akbar-Ropuia  Upa fing Birbal-a sawi dan takin, thudik leh dawt inkar chu zungza beng tak tak hi a lo ni reng mai, benga hriat chu a dik ngei a ni tih nemnghet thei tur, TV leh Internet a han awm te hi malsawmna a ni. 

Chanchin thehdarhna hmanraw pahnih, Print leh Electronic media hi, Pathianin Mosia hnena Thusawmpek a pek dawn khan inkuah rem takin a lo hmang tawh a. Pathian chuan, A aikal tirin Kawlphe ang maia de zawr zawr, electronic chakna hmangin, lungphekah thusawm pek chu fiah em emin a rawn ziak ta a ni. Kha thil kha mit ngeiin hmu ila chuan, Electronic Media leh Print Media inlaichinna leh an hnathawh theih bawnra zia chu kan hre fiah zual ang. 

Heng thil pahnih inkawp fuh lutuk avang hian, nimin emaw vawiin emaw a Pu Bush-a, Saddam-a leh Arafata thlalak te chu hmuh a awlsam lutuk tawh a, kum 10 kalta a ka Pa thlalak zawnchhuah aiin a samkhai fe tawh a ni. He malsawmna pahnih zinga pakhat zawk, Print Media hi chuan, Vailen hnu lawk atanga vawiin thlengin min chenchilh a, electronic media pawh mikhual taka lo lut ni mahse, kum reilote chhungin a lailum a luah leh hman der tawh bawk. Kum 1990 vel a, khawvel puma Media explosion an tih mai, Electronic media hmanga Chanchin thehdarhna a kal vung chhoh tak avang khan, electronic media leh print media malsawmna chu keini ang hmun kilkhawra chengte tan pawh ban phak a lo ni ta.

India ram bik i han thlir teh ang, Bengal Gazzette (Calcutta General Adviser) chu, India ram Journalism-Pa (Father of the Indian Journalism)  James Augustus Hicky chuan kum 1780 khan a tichhuak tan a, chumi atanga chhiar chuan, India ramah hian kum 225 zet chanchinbu tihchhuah a ni tawh a. Tun dinhmunah chuan, Nitin chhuak chanchinbu hrang hrang Copy belhkhawm chu, vaibelchhe 5 leh nuai 88 chuang a tling tawh a, Hunbi neia chhuak chanchinbu hrang hrang copy belhkhawm  chu vaibelchhe 7 leh nuai 7 chuang a tling tawh a ni. Heng chanchinbute hi Saptawng leh Hindi tiamin  Tawng chi hrang 101 zeta tihchhuah an ni. Mizoramah pawh nitin chanchinbu kan nei thahnem tawh hle a, Aizawl atang ngawt pawhin nitin chanchinbu 35 vel bawr chhuak thin ang a ni a, Hunbi neia chhuak pawh chhiar zawh thuai lungngaihthlak khawpa thahnem a ni ve tawh bawk. 

Electronic media lamah chuan, All India Radio hi kum 77 zet a upa a ni tawh a, kum 1927 July ni 23 khan India ram Viceroy, Lord Irwin-an Indian Broadcasting Company hming pu in Bombay-ah a hawng a, 1930 April ni 1 atangin Indian State Broadcasting Service hming vuah a ni a, 1936 June ni 8 atangin  All India Radio hming put tan tir a ni a, 1957 atangin Akashvani tia thlak a ni a, 1997 November ni 23 atangin Prasar Bharathi Broadcasting Corporation of India hnuaiah All India Radio leh Doordarshan chu enkawl kawp alo ni ta a ni.  

Television lamah chuan kum 45-na kan chhiar mek a, 1959  September ni 15 khan  New Delhi ah bul tanin a tirah chuan Adult Education Pregramme chauh tih chhuah thin a ni a, All India Radio peng pakhat ni thin kha 1976 ah Department puitlingah dah chhoh a ni. Kan State bikah chuan Doordarshan leh All India Radio hi kan hmang tangkai hle a, Chanchinbu zingah pawh chhuanawm khawpa mipui tana thawk tha an awm ta. Hetiang karah hian, Cable TV malsawmna avanga, kan mit leh kan beng a tlaina pawh phat rual a ni lo bawk ang. 

Tichuan, Electronic Media leh Print Media avanga hmasawnna a thlawh duai duai lai hian, i han inbih chiang teh ang le, engkim a awlsam tawh a, khawvel letliama thil thleng te chu, vawiin ami vawiinah kan hmuh theih tak zel avangin, kan ngaihtuahna a lo zau ta a, he ngaihtuahna a zau nangching hian, kan mit a rawp a, mit rawpna chuan, hriatloh mual chanchin min ngaihtuah tir nasa a, chu chuan, enge min thlen tak tih erawh ngaihtuah kan tlem a ni. 

Kan media thil tihtheihna nasatak avangin, mahni in kalkhumin, Manchester United kan vei a, America ram ropuina zunah kan uai a, Paris khawpuia Fashion Show ropui kan hisap, Sap milar Celebrity te nungchang kan inhriat siak ta mek a ni. Hetihlai hian, kan Thlawhbawk a chengte retheihzia te, Thingtlang Loneimite harsatna te, kan rama Hmasawnna kawng hrang hrang kal bek bek te kan hmuh thelh a, neih nei silo khan, ram ropuite neih ang thikin, kan neih chhun leh kan puk belh hmangin tual kan len phah a ni. Hemi avang tak hian, Journalist chuan, mipui hnenah kan state dinhmun chiangkuang a puanchhuah hnem a, thudik hmanga ram siam hna huaisen taka a thawh a hun ta a ni. 

A nihna takah chuan, Kan VC member te hming pawh hre kim lovin, Chelsea Player ho leh Arsenal Player ho hming kan lo hre bel ve em em te, Nicole Kidman leh Tom Cruise-a inthen vanga kan lo mutui lo ve ngawt te hi chu ngaihtuah chian a hun ta. Mahni thuthmun atanga penkhat pawh hmasawn zawnga pen chuang lova, Media malsawmna zar a letling zawnga zova, lo intih fin em em te hi thil hlauhawm a ni ta. Kan khawvel letliam a awm ten, khutianga nuam  chena, nun changkang chitin  reng  ban phaa an awm chhan khu enge? Kum 100 tam chala thlanfim luanga an thawhrah a ni tih te hi kan hriathmaih ang tih a hlauhawm a ni.  

Kan dinchhuahna tur hian, mahni ngeiin kuta kan vawn a, mahni ngeiin hreawm kan tawrh a, mahni ngei kan thawh a pawimawh tih hriatna a tlem tial tial a, chu zawmthawtna bul chu, mual letliama awmte awm nawmna hrang hrang media hmanga kan hmuh hnem rah a ni tih hi a dik thawkhat ang. Mizoram zimteah hian, hmasawnna a khingbai tih kan hmu a, a chhan kan zawnga, a kaikuangah Politician te, Sawrkar miliante leh Tlawmngai pawl hruaitute kan puh chawk thin. Hei hi a dik veklo, eng ang pawhin sawrkar leh hruaitu dangten zir thin mahse, a minawlpuiin, kan khin hneh siloh chuan, hmasawnna khingbai a piang lo thei thin lo a ni. Chuvang chuan, Media mite chuan, mipui chhiar nuam tih tur leh an pawngpaw rawpna fah tur ngawt an zawng thiang lova, thu buhhawp leh a buhchangrum te nen lam pawh ram siamna tur a nih chuan an barh lui ve ngam tur a ni, thudik, pawm ngam, rintlak leh innghah ngamna hmanga mipui an kaihhruai loh chuan, a letling a hmasawnna a thanglian zel ang tih a hlauhawm a ni.

Hmingchhiatna te, hmingthatna te leh ropuina leh larna te hi neih har tak, neih tawh veka reh leh mai mai theilo a nih vangin, media mite chuan, tu chanchin pawh an ziak thei, state chhung leh pawn thlenga  an thuziak leh an thupuanin a fan thin avangin, misual ber chanchin pawh, a dinhmun sawifiahna tel lo chuan  ziakin  puang ngawt lo se a duhawm. Mizoramah  Cable TV leh Chanchinbu ten, mahni hming sawilang kher lova, insawiselna/duhzawng sawina  kawng an hawng mek a, hetah pawh hian, a editor te chu an fimkhur thiam viau loh chuan, buaina zakhua thlen thei chi thu leh hla dengkhawng ala chhuak lovang tih a sawi theih loh. Ram changkang zawka an tih thika he thil hi ti an ni ngei anga, mahse Mizoram bik tan a him em, mi tih thik nge tha, kan hnam tihphung nghet taka vawn nun tihte buk a hun a ni. 

Journalist diktak chuan, a hriat zawng zawng a ziak ngai lova, a ziah tlak loh te chu Hnam tan leh mimal tana pawi thei te a nih avangin, a thup bova, hre tlem anga lan chu Journalist huaisen a nih hun a hre thin. Chuvang chuan Pawngsual tawk hmeichhia chu, a hming, Veng leh a Nu leh Pa te hre khiau mahse, chu hmeichhe hmalam hun chu thlirpuiin, a hming leh veng te chu a thup a, thil hrelo nih pawh hlawh dawn mahse Journalism-a chian na avangin pawi a tilo, ram leh mipui tan  rawng a bawl tih a hriat tlat a ni. Kristian tamna ram, mizoram ni bawka zantin leh nitin mai mimal hminghmerh meuhva in sawtna thu khawchang hmanga chawm len tur, kan thalaite hmakhua hi thlir a va tul ta em. 

Mizoramah Mizo tawngin chanchinbu, Radio leh TV te kan tichhuak a, hengah hian kan  ngaihtuah fo tur a awm, Mizoram tualchhung chanchin mumal tak, belhchian dawl leh behchhan tlak chhuah hnem tawk a pawimawh, kan chanchinbu leh TV  programme a milem tihlan tur te hian, kan  hnam nun engchenin nge a kaihhruai tih te, sap awmtha duhlo ho awmdan kan tihchhuah entawna kan fapa awmtha talo in, kan chhungkua leh kan Hnamah eng pawi nge  a sawi tihte kan ngaihtuah a tul bawk. 

Electronic Media leh Print Media malsawmna hi kan hman thiamloh vaih chuan, kan hnam nunah thui tak, adazat nihna min tuh dawn chiang a, Krismas leh Good Friday vela Pathian faka lenkhawm peih tawhlo ten, Praise and Worship an uar leh zek si te hi, enge a chhan? Sap hlim dan kan it a, Mizo hlimna tura Pathian min pek kan iai a, Pathian Thlarau aiin mi tihdan thlarau kan chang chhah ta zawk a ni em? 

Chanchin thehdarhna kawng hrang hrangte hian, kan Hnam hmalam hun chu a chher mek a, hetah hian kan tihfuh loh chuan, nakinah tihfuh leh hun a vang tawh hle ang. Hnam thang mek, hmasawnna rawp tak kan ni a, kan chanchinbu leh kan chanchin thehdarhna atana, a tawktarh te hi han bih chiang thin ta ila, kan ram dinhmun nena inhmeh ai chuan, Holywood leh Bollywood lam rawng a kai a, Zopa hnathawh kawr leh a hmanrua ten hmun a chang phak lo. Lemchanna dawhsanah Media hmangin kan chuang chhuak a, lemchangin nitin hun kan hmang ta em ni. 

Sawhthing hralhna tur a van em em kum pawhin, kan chanchinbu kawmah te chuan, Jennifer Lopez-i mawngtam in hmun a chang a, kan chanchinbu leh kan Chanchin thehdarhna hmanraw dangah chuan, Iskut hralhtute aiin, Holywood lam Hnute bawr a lang lian zawk thin. Media hmasawnna in min tuam dan hi, a letling zawnga vuttuithlawrbel a ni thei em? Kan state mamawh diktak tarlang a, mipui hnena zirtirna leh kaihhruaina dik pek nan he hmasawnna hi kan hmang lo a nih chuan, chemte hriam tawn, pawhzut ang a ni ang, a him lam zawk awm lovin, kan khawvel nun leh kan thlarau nun a chhiat tawn phah ang tih a hlauhawm a ni. 

Electronic leh Print Media Hmasawnna khawvela kan chen mek lai hian, naupang tuicheng hlima hlim mai mai lovin, kan chanchinbumite, TV leh Radio a thawktute, Lehkhabu ziaktute leh chanchin thehdarhna hmanraw kawng dang danga thawkte hian, enge hralh nuam ang, enge miin an chhiar chak ang tih  zawt lovin Mizo hnam in enge a mamawh tih inzawt chunga, hnam tan a thudik, rintlak, chhuan lo la kal turte tana chi tha an tuh theihna tur, thu rotling kan ngaihtuah a va duhawm em !